Фундаменталь физик даимиләр: юрамалар арасында аерма

Контент бетерелгән Контент өстәлгән
Rinazz (бәхәс | кертем)
Төзәтмә аңлатмасы юк
Rinazz (бәхәс | кертем)
Төзәтмә аңлатмасы юк
Юл номеры - 4:
"Даими" сүзе бирелгән зурлыкның сан мәгънәсе вакыт үтү белән үзгәрмәвен күз алдында тота. Дөреслектә бу алай булмаска да мөмкин (мәсәлән, соңгы вакытта, [[нечкә структура даимие]] [[галәм]] эволюциясе белән үзгәргәненә дәлилләр китерелде). Ләкин бу зурлыыклар үзгәрсәләр дә, бик акрын үзгәрәләр.
 
Берәмлекле һәм берәмлексез даимиләрне аерып йөртәләр. Берәмлекле зурлыкның сан мәгънәсе нинди үлчәү берәмлеге сайлауга бәйле. Ә берәмлексез даимләрнең сан мәгънәсе фундаментальрәк, чөнки берәмлекләр системасын сайлауга бәйле түгел.
 
 
== Фундаменталь физик даимиләр ==
 
{| class="wikitable"
|- bgcolor="#A0E0A0"
! Зурлыклар
! Символ
! Мәгънә
! Искәрмә
|-
| [[вакуум]]да [[яктылык тизлеге]]
| ''c''
| 299 792 458 м·с<sup>−1</sup>
| төгәл
|-
| вакуумның характеристик [[электрик каршылык|каршылыгы]]
| <math>Z_0 = \mu_0 c</math>
| 376,730 313 46177… Ω
| төгәл
|-
| [[гравитацион даими]]
| ''G''
| 6,674 28(67)×10<sup>−11</sup> м<sup>3</sup>·кг<sup>−1</sup>·с<sup>−2</sup>
| a<ref>[http://physics.nist.gov/cuu/Constants/ CODATA Internationally recommended values of the Fundamental Physical Constants]</ref>
|-
| [[Планк даимие]] (элементар тәэсир кванты)
| ''h''
| 6,626 068 96(33)×10<sup>−34</sup> Дж·с
| a
|-
| [[Дирак даимие]] (яки китерелгән Планк даимие)
| <math>\hbar = h/2\pi</math>
| 1,054 571 628(53)×10<sup>−34</sup> Дж·с
| a
|-
| [[элементар корылма]]
| ''e''
| 1,602 176 487(40)×10<sup>−19</sup> Кл
| a
|-
| rowspan="2" | [[магнит даимие]] (элеккеге терминология буенча, вакуумның магнит үткәрүчәнлеге)
| rowspan="2" | μ<sub>0</sub>
| <math>4\pi \times 10^{-7}</math> Н·А<sup>−2</sup>
| төгәл
|-
| 1,256 637 061 4359… ×10<sup>−6</sup> Н·А<sup>−2</sup>
| төгәл
|-
|[[Вин даимие]]
|''b''
| 2,89782×10<sup>-3</sup>К·м
| а
|}
== Фундаменталь даимиләрнең үлчәү комбинацияләре ==
{| class="wikitable"
|- bgcolor="#A0E0A0"
! Исем
! Символ
! Мәгънә
! Искәрмә
|-
| [[планк массасы]]
| <math>m_p = (\hbar c / G)^{1/2}</math>
| 2,176 44(11)×10<sup>−8</sup> кг
| a
|-
| [[планк озынлыгы]]
| <math>l_p = (\hbar G / c^3)^{1/2}</math>
| 1,616 252(81)×10<sup>−35</sup> м
| a
|-
| [[планк вакыты]]
| <math>t_p = (\hbar G /c^5)^{1/2}</math>
| 5,391 24(27)×10<sup>−44</sup> с
| a
|}
 
== Аерым берәмлекәр системаларын бәйләүче даимиләр ==
{| class="wikitable"
|- bgcolor="#A0E0A0"
! Исем
! Символ
! Мәгънә
! Искәрмә
|-
| rowspan="2" | [[нечкә структура даимие]]
| <math>\alpha = e^2 / \hbar c</math>
| 7,297 352 5376(50)×10<sup>−3</sup>
| a
|-
| <math>\alpha^{-1}</math>
| 137,035 999 679(94)
| a
|-
| электр даимие
| <math>\varepsilon_0 = 1/(\mu_0 c^2)</math>
| 8,854 187 817 620… ×10<sup>−12</sup> Ф·м<sup>−1</sup>
| төгәл
|-
| [[массаның атом берәмлеге]]
| <math>m_u</math> = 1 а. е. м.
| 1,660 538 782(83)×10<sup>−27</sup> кг
| a
|-
| [[Больцман даимие]]
| ''k''
| 1,380 6504(24)×10<sup>−23</sup> Дж·К<sup>−1</sup>
| a
|}
 
== Кайсыбер башка физик даимиләр ==
{| class="wikitable"
|- bgcolor="#A0E0A0"
! Исем
! Символ
! Мәгънә
! Искәрмә
|-
| [[электрон]] [[масса]]сы
| ''m<sub>e</sub>''
| 9,109 382 15(45)×10<sup>−31</sup> кг
| a
|-
| [[протон]] [[масса]]сы
| ''m<sub>p</sub>''
| 1,672 621 637(83)×10<sup>−27</sup> кг
| a
|-
| [[нейтрон]] [[масса]]сы
| ''m<sub>n</sub>''
| 1,674 927 211(84)×10<sup>−27</sup> кг
| a
|-
| [[Авогадро саны]]
| <math>L</math>, <math>N_A</math>
| 6,022 141 79(30)×10<sup>23</sup> моль<sup>−1</sup>
| a
|-
| [[Фарадей даимие]]
| <math>F = N_A e</math>
| 96 485,3399(24) Кл·моль<sup>−1</sup>
| a
|-
| [[газ даимие]]
| <math>R = k N_A</math>
| 8,314 472(15) Дж·К<sup>−1</sup>·моль<sup>−1</sup>
| a
|-
| идеаль газның чагыштырма моляр күләме (273,15 К, 101,325 кПа булганда)
| &nbsp;
| 22,413 996(39)×10<sup>−3</sup> м³·моль<sup>−1</sup>
| a
|-
| стандарт атмосфера басымы
| atm
| 101 325 Па (точно)
| a
|-
| [[бор радиусы]]
| <math>a_0 = \alpha/(4 \pi R_\infin)</math>
| 0,529 177 208 59(36)×10<sup>−10</sup> м
| a
|-
| [[Хартри энергиясе]]
| <math>E_h = 2 R_\infin h c</math>
| 4,359 743 94(22)×10<sup>−18</sup> Дж
| a
|-
| [[Ридберг даимие]]
| <math>R_\infin = \alpha^2 m_e c / 2h</math>
| 109 677,585 685 27(73) см<sup>−1</sup>
| a
|-
| [[Бор магнетоны]]
| <math>\mu_B = e\hbar / 2m_e</math>
| 927,400 915(23)×10<sup>−26</sup> Дж·Тл<sup>−1</sup>
| a
|-
| [[электронның магнит моменты]]
| <math>\mu_e</math>
| −928,476 377(23)×10<sup>-26</sup> Дж·Тл<sup>−1</sup>
| a
|-
| ''g''-ирекле электрон факторы
| <math>g_e=2 \mu_e/\mu_B</math>
| 2,002 319 304 3622(15)
| a
|-
| [[атом-төш магнетоны]]
| <math>\mu_N</math>
| 5,050 783 24(13)×10<sup>-27</sup> Дж·Тл<sup>−1</sup>
| a
|-
| [[протонның магнит моменты]]
| <math>\mu_p</math>
| 1,410 606 662(37)×10<sup>-26</sup> Дж·Тл<sup>−1</sup>
| a
|-
| протонның гиромагнит чагыштырмасы
| <math>\gamma_p = 2\mu_p/\mu_N</math>
| 2,675 222 099(70)×10<sup>8</sup> с<sup>−1</sup>·Тл<sup>−1</sup>
| a
|-
| [[Стефана-Больцман даимие]]
| <math>\sigma = (\pi^2/60) k^4/\hbar^3 c^2</math>
| 5,670 400(40)×10<sup>−8</sup> Вт·м<sup>−2</sup>·К<sup>−4</sup>
| a
|-
| беренче радиацион даими
| <math>c_1 = 2\pi h c^2</math>
| 3,741 771 18(19)×10<sup>−16</sup> Вт·м²
| a
|-
| икенче радиацион даими
| <math>c_2</math>
| 1,438 7752(25)×10<sup>−2</sup> м·К
| a
|-
| Җир өслегендә [[стандарт ирекле төшү тизләнеше]]
| <math>g_n</math>
| 9,806 65 м·с<sup>−2</sup>
| a
|}
 
== Искәрмәләр ==
{{reflist}}
 
[[Törkem:Физика]]
[[ar:ثابت فيزيائي]]
[[be-x-old:Фундамэнтальныя фізычныя канстанты]]