Салават күпере: юрамалар арасында аерма
Контент бетерелгән Контент өстәлгән
к Removing Link FA template (handled by wikidata) - The interwiki article is not featured |
к clean up using AWB |
||
Юл номеры - 2:
[[Файл:TakakkawFalls2.jpg|right|250px|thumb|[[Takakkaw Falls]] шарлавыгындагы су тузаныннан салават күпере, [[Канада]] ]]
'''Салават күпере''' — югары дымлылык кырында күзәтелүче [[атмосфера]], [[оптика]] һәм [[метеорология]] күренеше. Ул [[спектр]]ның төрле төсләреннән торган [[дуга]] яки [[әйләнә]]не хәтерләтә.
▲'''Салават күпере''' — югары дымлылык кырында күзәтелүче [[атмосфера]], [[оптика]] һәм [[метеорология]] күренеше. Ул [[спектр]]ның төрле төсләреннән торган [[дуга]] яки [[әйләнә]]не хәтерләтә.
Салават күпере белән тәңгәл килүче әйләнәнең үзәге күзәтүче һәм [[Кояш]] аша узучы турыда урнаша, Кояш күзәтүченең артында урнаша: [[көзге]] кулланмыйча бер үк вакытта салават күперен һәм Кояшны күреп булмый. Җирдәге күзәтүче өчен салават күпере гадәттә дуга, әйләнәнең бер өлеше буларак күренә, һәм күзәтүсенең карау ноктасы биегрәк булган саен, әйләнә тулырак([[тау]]дан яки [[очкыч]]тан тулы әйләнәне дә күрергә мөмкин). Кояш офыктан 43 градустан биегрәк күтәрелгәндә, Җир өстеннән салават күпере күренми.
Строка 9 ⟶ 8 :
== Салават күпере физикасы ==
[[Файл:Prism rainbow schema.png|thumb|Башка оптик тыгызлыклы тирәлеккә күчкәндә яктылыкның сынуы]]
Салават күпере кояш нурларының атмосферада очып торучы [[яңгыр]] яки [[томан]] тамчыларында [[яктылыкның сынуы|сынуы]] аркасында барлыкка килә. Әлеге тамчылар нурларны төрлечә һәм төрле төстә тайпылдыралар (суның сыну күрсәткече, кыска дулкынлы ([[шәмәхә төс|шәмәхә]]) яктылыкка караганда, озын дулкынлы (кызыл) яктылык өчен әзрәк, шуңа күрә кызыл яктылык сынганда әзрәк тайпыла - кызыл 137°30’, шәмәхә 139°20’ һ.б.), нәтиҗәдә ак яктылык [[спектр]]га тарала. Әлеге күренешне [[яктылык дисперсиясе]] барлыкка китерә. Күзәтүчегә пространстводан концентрик әйләнәләр (дугалар) буенча төрле төстәге яктылык чыга кебек күренә (яктылык чыганагы күзәтүче артында булырга тиеш).
[[Файл:Rainbowrays.png|left|thumb|Сферик тамчыда нурлар, беренчел салават күперенең барлыкка килүе]]
Салават күпере сферик тамчыда яссыпараллель яктылык бәйләменең сынуы һәм чагылуы вакытында бирлыкка килүче [[каустика]] мисалы булып тора. Рәсемдә күрсәтелгәнчә (монохром бәйләм өчен), кайтарылган яктылык чыганак, тамчы һәм күзәтүче арасындагы почмакның ниндидер зурлыгында максималь интенсивлыкка ия. Эш шунда ки, тамчыдан чыккан кайтарылган һәм сындырылган нур почмагы төшүче (беренчел) нурдан аңа параллель һәм тамчы үзәге аша үтүче күчәргә хәтле ераклыкка бәйле, һәм әлеге бәйлелек шома [[экстремум]]га ия. Шуңа күрә почмакның экстремаль зурлыгына якын почмакта чыгучы «нурлар саны», башкаларга караганда, «күпкә күбрәк». Әлеге почмакта салават күперен төзүче максималь яктылык чагылу-сынуы барлыкка килә (төрле тамчылардан чыккан «якты» нурлар күзәтүче күзендә түбәсе булган, ә күчәре күзәтүче һәм Кояш аша үткән [[конус]] төзиләр).
Тамчы эчендәге төрле кайтарылу өчен әлеге почмак төрле зурлыкка ия. Беренче кайтарылуга беренчел күпер, ә икенчесенә икенчел һ.б. туры килә. Беренчел салават күпере - иң яктысы, ул тамчыдан күпчелек яктылыкны алып китә. Зуррак дәрәҗәле салават күперен гадәттә күреп булмый, чөнки ул бик көсез.
Строка 54 ⟶ 52 :
[[Файл:Rubens-Landscape.with.Rainbow1632-1635.jpg|right|250px|thumb|[[Ландшафт]]та икеле салават күпере, Питер [[Рубенс]] рәсеме]]
Салават күперенең күп төсле спектры өзлексез булса да, күп илләрдә 7 яки 6 (мәсәлән, Япониядә һәм инглиз телле илләрдә<ref>[http://www.greendoorenterprises.com/content/a-21/Сколько-цветов-пьет-радуга О количестве цветов в радуге]</ref>) төсне бүлеп йөртәләр. Беренче булып [[Исаак Ньютон]] 7 төсне сайлаган дип уйлыйлар, аңа 7 саны махсус символик мәгънәгә ия булган ([[пифагореизм|пифагореик]], [[теология|теологик]] яки [[нумерология|нумерологик]] аңлаулар буенча). «Оптика» хезмәтендә язганча, ул башта 5 төсне генә (кызыл, сары, яшел, зәңгәр һәм шәмәхә) аерган. Ләкин соңыннан тагын бер төсне (кызгылт сары) күрә, һәм моны шайтан вәсвәсәсе дип санап (алтыны ул шайтан саны дип уйлаган), саналган алты төскә тагын берне өстәгән (индиго).<ref>[http://chemistry-chemists.com/N5_2010/19-49.pdf Радуга]</ref>
[[Файл:WhereRainbowRises.jpg|right|250px|thumb|Радуга повисла разноцветным коромыслом,
| |||