Томас Джефферсон: юрамалар арасында аерма

Контент бетерелгән Контент өстәлгән
IanraBot (бәхәс | кертем)
к →‎top: clean up, replaced: титул_ → титул (2), байрак_ → байрак (2), тәртип_ → тәртип (2), аңа кадәр_ → аңа кадәр (2), дәвамчысы_ → дәвамчысы ( using AWB
Ильвир (бәхәс | кертем)
к Викиләштерү
Юл номеры - 1:
{{Дәүләт эшлеклесе
| исем = Томас Джефферсон
| тулы исем = {{lang-en|Thomas Jefferson}}
| рәсем = =Mather Brown - Thomas Jefferson - Google Art Project.jpg
| киңлек = 200px
| титул =
| байрак =
| чорбаш =
| титул2 = 3нче3-нче [[АКШ президенты]] президенты
| байрак2 = US flag 15 stars.svg
| тәртип2 =
| чорбаш2 = [[1801 ел]]
| чоразак2 = [[1809 ел]]
| президент_2 =
| аңа кадәр2 = [[Джон Адамс]]
| дәвамчысы2 = [[Джеймс Мэдисон]]
| титул3 = [[АКШ]] вице-президенты
| тәртип3 = 2нче2-нче
| байрак3 = US flag 15 stars.svg
| президент_3 = [[Джон Адамс]]
| чорбаш3 = [[1797 ел]]
| чоразак3 = [[1801 ел]]
| аңа кадәр3 = Джон Адамс
| дәвамчысы3 = Аарон Бёрр
| хезмәт еллары =
| иялек = {{АКШ}}
| дин = [[Деизм]]
| фирка = [[Демократик-республика фиркасе (АКШ)|ДРФ]] (''[[АКШ]]'')
| белем = Вилһелм һәм Мария көллияте
| туу датасы = 13.04.1743
| туу урыны = {{туу урыны|Британия империясе|АКШта}}, [[Виргиния]] колониясе, Шэдуэлл
| үлем датасы = 04.07.1826
| үлем урыны = {{үлем урыны|АКШ|АКШта}}, [[Виргиния]] штаты, Шарлоттсвил
| әти = =
| әни =
| ир =
| хатын =
| балалары =
| сайт =
| Commons =
}}
'''Томас Джефферсон''', ({{lang-en|Thomas Jefferson}}; (''[[1743 ел]]ның [[13 апрель|13 апреле]], [[Британия империясе]], [[Виргиния]] колониясе   [[1826 ел]]ның [[4 июль|4 июле]], [[АКШ]], [[Виргиния]] штаты'')  — [[АКШ]] сәясәтчесе һәм дәүләт эшлеклесе, күренекле акыл иясе, демократ, [[АКШ]] дәүләтенә нигез салучыларның берсе, {{Байрак/АКШ}} 3нче3-нче [[АКШ президенты]] президенты (''[[1801 ел|1801]]-[[1809 ел|1809]]'').
 
== Тәрҗемәи хәле ==
[[1743 ел]]ның [[13 апрель|13 апреле]]ндә [[Британия империясе]] [[Виргиния]] колониясендә күп балалы плантатор гаиләсендә туган. [[1752 ел]]дан [[шотландия]]ле рухани Уильям Дугласның башлангыч мәктәбендә, [[1758 ел|1758]]-[[1760 ел]]ларда Гордонсвиллда урнашкан рухани Джеймс Мори мәктәбендә, [[1760 ел|1760]]-[[1762 ел]]ларда Уильямсбургта урнашкан Вилһелм һәм Мария көллиятенең фәлсәфә бүлегендә укый. [[Латин теле|Латин]], борынгы грек, [[француз теле|француз]] телләрен өйрәнә.
 
[[1762 ел|1762]]-[[1767 ел]]ларда билгеле адвокат Джордж Вит (Уайт) янында хокук, юриспруденция фәннәрен өйрәнә, ораторлык серләренә төшенә. [[1767 ел]]дан мөстәкыйль рәвештә адвокат эшчәнлеген башлый: [[1767 ел]]да 68 эшне карауда катнашса, [[1769 ел]]да 200 эшне карауда катнаша.<br/>
 
[[1762 ел|1762]]-[[1767 ел]]ларда билгеле адвокат Джордж Вит (Уайт) янында хокук, юриспруденция фәннәрен өйрәнә, ораторлык серләренә төшенә. [[1767 ел]]дан мөстәкыйль рәвештә адвокат эшчәнлеген башлый: [[1767 ел]]да 68 эшне карауда катнашса, [[1769 ел]]да 200 эшне карауда катнаша.<br/>
Адвокат эшчәнлеге белән бергә сәясәттә дә катнаша башлый.
 
[[1769 ел]]да [[Виргиния]] канун чыгару җыелышы депутаты итеп сайлана.
 
[[Файл:United States Declaration of Independence.jpg|thumb|right|<small>[[АКШ]]-ның Бәйсезлек турында декларациясе ({{lang-en|US Declaration of Independence}})</small>]]
[[1776 ел]]да «АКШ бәйсезлеге турында декларация»не әзерләүче комиссияне җитәкли. Декларация [[1776 ел]]ның [[4 июль|4 июлендә]] <ref>[[4 июль]] &nbsp;— [[АКШ]]-та Бәйсезлек көне буларак бәйрәм ителә</ref> [[АКШ]] конгрессы тарафыннан кабул ителә.
 
[[1776 ел|1776]]-[[1779 ел]]ларда [[Виргиния]] штаты делегатлар пулатына сайлана. 3 ел эчендә штат өчен 130 канун проекты эшли, шулар исәбендә ''Дин иреге турында билль'', ''Виргиниягә яңа коллар китертмәү турында канун'' һ.&nbsp;б.
 
[[1779 ел|1779]]-[[1781 ел]]ларда [[Виргиния]] губернаторы. Штат башкаласын [[Ричмонд]]ка күчерә. Дини белем бирелми торган Виргиния университетын оештыра. [[1781 ел]]ның [[июнь|июнендә]] [[Британия]] гаскәриләре тарафыннан әсирлеккә алына, әсирлектән качкач, губернатор вазифасыннан баш тарта.
 
[[1785 ел|1785]]-[[1789 ел]]ларда [[АКШ]]-ның [[Франция]]дәге илчесе.
 
[[1789 ел|1789]]-[[1793 ел]]ларда [[Джордж Вашингтон]] кабинетында [[АКШ]]-ның (''беренче'') дәүләт сәркатибе. Штатларга киң мөстәкыйльлек бирү яклы сәясәтче буларак, федерализмга каршы чыга. АКШныңАКШ-ның Демократик-республика фиркасен төзи. [[1793 ел]]да Дж. &nbsp;Вашингтонга карата оппозициягә күчә, [[Виргиния]]гә үз утарына кайтып китә.
 
[[1796 ел]]гы [[АКШ президенты]] президентынн сайлауларда федераллар фиркасе вәкиле [[Джон Адамс]]ка җиңелә, ләкин сайлаучылар биргән тавышлар аны илнең вице-президенты итеп сайларга мөмкинлек бирә.
[[1800 ел]]гы [[АКШ]] президентын сайлауларда җиңә. Президент булган чорда (''[[1801- ел|1801]]—[[1809 ел|1809'']]) бер тапкыр да [[вето]] хокукыннан файдаланмый. Салымнарны, [[АКШ]] коры җир гаскәре һәм флотының чыгымнарын киметә. {{comment|Казыйларның|Судьяларның}} җаваплылыгын һәм бәйсезлеген арттыруга ирешә.
 
[[1804 ел]]гы сайлауларда, федераллар фиркасе вәкиле Чарльз Пинкнины 162:16 тавыш белән җиңеп, икенче {{comment|мөддәткә|срокка}} президент итеп сайлана. ''АКШ территориясенә яңа коллар китермәү турында билльгә'' кул куя. [[1804 ел]]ның [[март]]ында [[Франция]]дән {{сан|15 ''|млрд''}} долларга [[Луизиана]] җирләрен сатып алу турында килешү көченә керә. [[1805 ел]]ның [[апрель|апрелендә]] [[Урта диңгез]]гә, [[Триполи]] портын камарга җибәрелгән [[АКШ]] хәрби флоты беренче мәртәбә илдән ерак җирләрдә дә сугыш хәрәкәтләре алып барырга сәләтле икәнен күрсәтә.
[[Файл:Thomas Jefferson's Monticello.JPG|200px|thumb|right|180px|Монтичелло утары]]
[[Файл:Thomas Jefferson gravestone at Monticello IMG 4201.JPG|thumb|right|180px|Кабер ташы]]
Өченче мөддәткә президент итеп сайлану тәкъдимен катгый кире кага. [[Виргиния]] штатында мәгарифне тамырдан үзгәртеп кору программасын эшли. Виргиния университетын оештыру комиссиясен җитәкли, уку биналарын төзү белән дә үзе җитәкчелек итә, барлык факультетлар өчен уку планнары төзи, профессорлар туплау белән шөгыльләнә.
[[1826 ел]]ның [[4 июль|4 июлендә]] вафат була. Үзе төзеткән Монтичелло утарында<ref>[[1987 ел]]дан [[ЮНЕСКО]]-ның Бөтендөнья мирасы исемлегенә кертелгән</ref> җирләнә.
 
== Гаиләсе ==
[[1772 ел]]да тол хатын Марта Скелтонга (''?-[[1782 ел|1782]]'') өйләнгән. 6 баласы туган.
 
== Хәтер ==
[[Файл:US $2 obverse.jpg|мини|<small>2 долларлык банкнот</small>]]
* Исеме [[АКШ]]-та күп округларга бирелгән.
* Портреты {{сан|2 долларлык|доллар}}лык банкнотта һәм {{сан|5 центлык|цент}}лык акчада сурәтләнгән.
 
== Әдәбият ==
# [[Флүр Баһаутдинов|Ф.&nbsp;Н. &nbsp;Баһаутдинов]]. Музы и право. [[Казан]]: [[ТКН]], 2010. ISBN 978-5-298-01883-8
 
== Сылтамалар ==
* [https://books.google.ru/books?id=7hWOpH0d3E8C&redir_esc=y Thomas Jefferson: The American Presidents Series: The 3rd President, 1801-1809]{{ref-en}}
 
== Искәрмәләр ==