Бәпәнәй Төрепбирдин: юрамалар арасында аерма
Контент бетерелгән Контент өстәлгән
Marat-avgust (бәхәс | кертем) Төзәтмә аңлатмасы юк |
к →top: clean up |
||
Юл номеры - 11:
1737 елның май уртасында Себер даругасы Куакан улусы халкы кырга җыела, монда якынча 200 кеше, шул исәптән Бәпәнәй Торыпбирдин, Гаеткол, мулла Аккай Камакаев, Аккөчек Янаев, Көлә катнаша. Бәпәнәй һәм Гаеткол халыкны баш күтәрергә чакыра. Аннары Бәпәнәй мулла Төлкечура Алдагулов белән бергә Нугай даругасы башкортларына ихтилалга кушылырга өндәп язышу яза башлый.
Бәпәнәй һәм Миннәрдән ярдәм сорап Илтимас Абдулов җитәкчегендәге Усы даругасы катнашучылар килә. Баш күтәрүчеләрнең Бәпәнәй Торыпбирдин, Мәндәр Карабаев һәм Төлкечура Алдагулов җитәкчелегендәге зур отрядлары [[
Июнь азагында Аллагол Котлыгужин һәи Бәпәнәй Торыпбирдин җитәкчелегендәге Куакан, Әле, Бала ктай һәм Слалъйотулусыннан сыккан 2500 башкорт Бәгәрәк мәхәлләсе тирәсендә хәрәкәт итә, берничә кәагьәне яулап алалар яки камыйлар. 1737 елның июль-августында күтәрелеш Себер даругасының барлык территориясен чолгый. Июль башында Бәпәнәй Торыпбирдин үзенең 2000 кешедән торган отрядлары белән [[Катай|Катай бистәсенә]] таба юнәлә, күченүчеләрнең авылларын талый. Июльнең икенче яртысыннан 12 авгуска кадәр Миннәр һәм Бәпәнәй җитәкчелегендәге башкорт [[Уса|Усы шәһәре]] тирәсендә күченүчеләрнең авылларын талыйлар һәм ягалар. Аларга янә Гайнә улусы башкортлары тора. Августта баш күтәрүчеләр Миасс елгасы буендагы зур Воскресенский авылына берничә тапкыр һөҗүм итәләр. Август аеның өченче декадасында Миннәр һәм Бәпәнәй җитәкчелегендәге башкорт, Гайнә улусы башкортлар белән килешү буенча бергәләп Усы даругасындагы хөкүмәт ягында булганнарга һөҗүм итәләр, ары Көңгер өязе биләмәләренә юнәлеп мондагы Строгановларның туплавык пункларын талыйлар. Сентябрьдә күтәрелеш дәвам итә, башкорт хөкүмәт командалары белән алышка керә.
1737 елның октябрь—ноябрендә баш күтәрүчеләр һәм патша чиновниклары арасында сөйләшүләр башлана. Башкорт Килмәк Нурышев, Акай Күчемов, Йосып Арыков һәм башка кулга алынган күтәрелеш җитәкчеләрен иреккә чыгару һәм йөкләмәләрне (штраф атларын) таләп итмәү шарты белән көрәшне туктатачакларын белдерәләр, әммә влачлар бу талапларны үтәүдән баш тарта. 1738 елның гыйнварында Себер дарусында күтәрелеш тагын токана, апрель-майда Чыбаркүл, Чиләбе һәм
Хәл бик катмарлана, 1738 елның сентябрендә Бәпәнәй башкала Санкт-Петербургка башкортлардан күмәк прошение алып бару максатында урындагы властьлардан рөхсәт сорый, ләкин кулга алына[9]. Башка версия буенча, Хрущевның каратель отрядлары тарафыннан тотылган. Кулга алынгач, Бәпәнәй Торыпбирдин төрле язмаларга тарттырыла һәм Минзәлә төрмәсендә тотыла. 1739 елның сентябрендә тәгәрмәчкә бәйләп (урысча — казнь колесованием) ул җәзалап үтерелә.
|