Польша: юрамалар арасында аерма

Контент бетерелгән Контент өстәлгән
Lien Shan (бәхәс | кертем)
Төзәтмә аңлатмасы юк
Тамга: Мобиль җиһаз ярдәмендә үзгәртү Сайтның мобиль юрамасы аша үзгәртү
IanraBot (бәхәс | кертем)
к using AWB
Юл номеры - 14:
|Харитада = EU-Poland.svg
|Тел=[[поляк теле]]<ref>[[2005 ел]]ның 6 гыйнварында кабул ителгән канун буенча, берәр [[милли азчылык]] халык санының 20% һәм зуррак өлешен тәшкил иткән [[гмина]]ларда җирле муниципалитетлар дәүләт тәшкиләтләрендә икенче телне кертергә хокукы бар. Канун белорус, литва, кашуб һәм алман телләренә карый.</ref>
|Башкала=[[ВаршаваВаршау]]
|Идарә итү формасы=[[Парламент җөмһүрияте]]
|Эре шәһәрләр=[[ВаршаваВаршау]], [[Лодзь]], [[Краков]], [[Вроцлав]], [[Познань]]
|Җитәкчеләр вазифалары = [[Президент]]<br />[[Премьер-министр]]<br />Сейм маршалы<br />Сенат маршалы
|Җитәкчеләр = [[Анджей Дуда]]<ref>[http://rus.azattyk.org/archive/ky_News_in_Russian_ru/20150806/4795/4795.html?id=27173911 В Варшаве состоялась инаугурация нового президента Польши Анджея Дуды]</ref><br /> [[:en:Mateusz Morawiecki|Матэвуш Моравецки]]<br />Марек Кухчиньский<br />Станислав Карчевский
Юл номеры - 47:
|Сәгать поясы= [[CET]] ([[UTC+01:00|UTC+1]], [[Җәй вакыты|җәен]] [[UTC+2]])
}}
'''Польша''' (польча Polska, рәсми исеме '''Польша Җөмһүрияте́''', польча ''Rzeczpospolita Polska'' — Жечпосполита Польска) — [[Үзәк Аурупа]]да урнашкан [[дәүләт]]. Польша башкаласы — [[ВаршаваВаршау]].
 
== Исеме ==
Юл номеры - 66:
 
=== Русия, Пруссия һәм Австрия составында ===
Берничә гасыр дәвамында Польша Аурупадагы иң кодрәтле дәүләтләрдән берсе булып торды. Әмма авыр сугышлар сәбәпле дәүләт {{коммент|инкыйразга|регресска}} очрап, өч мәртәбә (1772, 1793, 1795 елларда) [[Пруссия]], [[Австрия]], [[Русия империясе|Русия]] арасында бүленгән. 1807 елда [[Наполеон Бонапарт|Наполеон І]] көчләре Пруссияне җиңеп, Франциягә бәйле ВаршаваВаршау һерцоглыкныһерцоглыгын төзде. 1814—15 елларда Вена конгрессында Польша янә бүленгән. ВаршаваВаршау һерцоглыгының зур өлеше ''Польша патшалыгына ''әйләндерелеп, Русиягә тапшырылган.
 
Пруссия ВаршаваВаршау һерцоглыгының бер өлешен алды, [[Силезия]] һәм Померанияне үзендә саклап калды. Австриягә (1867 елдан [[Австрия-Маҗарстан]]) [[Галиция]] бирелде. Краков җөмһүрияте төзелгән. Поляк халык азатлык өчен туктаусыз көтәшкән (1794 елда [[Тадеуш Костюшко|Т. Костюшко]] җитәкчелегендәге күтәрелеш, 1830—31, 1846, 1848, 1863—64 еллардагы күтәрелешләр).  
 
Пруссия составындагы поляк җирләрендә көчле алманлаштыру сәясәте алып барылган. [[Русия империясе]]ндә дә, чигенешләр белән булса да, урыслаштыру сәясәте үткәрелгән, урыс хөкүмәте хәтта [[поляк теле]]н кирилл язуына күчерергә ният иткән.<ref>http://el-tolstyh.livejournal.com/174276.html</ref> Австриядә полякларның хәле чагыштырмача җиңел булган — 1861 елда Галициянең эчке мәсьәләләрне хәл итү өчен төбәк ''сейм''ы оештырылган; поляк теле мәктәпләрдә, тәшкиләтләрдә һәм мәхкәмәдә кулланылган, [[Краков]] һәм [[Львов]] университетлары гомумполяк мәдәният үзәкләренә әверелгәннәр.  
Юл номеры - 84:
|-
! rowspan=21 | {{navbar|Русия шәһәрләре|plain=1}}
[[Рәсем:Chcę krzyczeć, chcę ryczeć, chcę śpiewać... (3873896715).jpg|border|115px]]<br />[[ВаршаваВаршау]]<br />[[Рәсем:Krakow rynek 01.jpg|border|115px]]<br />[[Краков]]<br />[[Рәсем:Lodz skyline.jpg|border|115px]]<br />[[Лодзь]]<br />[[Рәсем:Wrocław, widok na rynek z Mostku Czarownic.jpg|border|115px]]<br />[[Вроцлав]]
! align=center style="background:#f5f5f5;" | Урын
! align=center style="background:#f5f5f5;" | Шәһәр
Юл номеры - 92:
[[Рәсем:Poznań 1.jpg|border|115px]]<br />[[Познань]]<br />[[Рәсем:Danzig Marienkirche Profil (2011).JPG|border|115px]]<br />[[Гданьск]]<br />[[Рәсем:0907 Plac Lotników Szczecin SZN.jpg|border|115px]]<br />[[Щецин]]<br />[[Рәсем:Bdg OperaNova 8 07-2013.jpg|border|115px]]<br />[[Быдгощ]]
|-
| align=center style="background:#f0f0f0;" | 1 ||align=left | '''[[ВаршаваВаршау]]''' || Warszawа || 1 700 612
|-
| align=center style="background:#f0f0f0;" | 2 ||align=left | '''[[Краков]]''' || Kraków || 757 611
Юл номеры - 166:
| [[Любуш воеводалыгы]]||[[Гожув-Велькопольски|Гожув-Великопольски]], [[Зелёна-Гура]]||13 984,44||1 022 843
|-
| [[Мазовия воеводалыгы]]||[[ВаршаваВаршау]]||35 597,80||5 268 660
|-
| [[Ополе воеводалыгы]]||[[Ополе]]||9 412,47||1 016 213
Юл номеры - 187:
 
== Икътисад ==
[[File:Warsaw8gh.jpg|thumb|ВаршаваВаршау вакыф биржасы]]
[[Тулаем эчке продукт]]ында сәнәгатьнең өлеше 31,2%, авыл хуҗалыгының өлеше 4,5%, хезмәт күрсәтү тармагының өлеше 64,3%. 2012 елгы хәле буенча, экспорт буенча төп партнерлар —  [[Алмания]] (26.0%), [[Бөекбритания]] (7.0%), [[Чехия]] (6.5%), [[Франция]] (6.0%), [[Русия]] (5.2%), [[Италия]] (5.0%), [[Нидерландлар]] (4.6%).<ref>https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2050.html#pl</ref> Экспорт маддәләре — машиналар һәм транспорт җиһазлары (37,8%), ярымфабрикатлар (23,7%), башка сәнәгый таварлар (17,1%), ашамлыклар һәм тере хайваннар (7,6%).
 
Юл номеры - 194:
Польшада [[ташкүмер]], [[күкерт]], табигый газ, [[көмеш]] казып алына, корыч эретүдә ил Аурупада адынгы урыннардан берсендә тора. Күмер дәүләт ягулык-энергетика балансының нигезен тәшкил итә. Ташкүмер Югары Силезиядә, [[Валбжих]] һәм [[Люблин]] бассейннарында, көрән күмер дә казып чыгарыла. Электр станцияләре, нигездә, күмер кәннәре (шахталары) тирәсендә төзелгән. Җылылык электр станцияләрдә елга уртача 135,3 млрд. кВсәг электр эшләп чыгарыла. [[Бакыр]], кургаш рудалары, азрак микъдарда нефть тә чыгарыла.
 
Дәүләт ихтыяҗлары өчен зарур нефтьнең 90% өлешеннән күбәрәге чит илләрдән сатып алына. Нефтьне эшкәртү сәнәгатенең төп үзәкләре — [[Плоцк]] һәм [[Гданьск]]. Читтән китерелгән тимер руда һәм җирле кокс нигезендә эшләүче металлургия заводлари (шул исәптән, [[Краков]]тагы металлургия комбинаты һәм мәшһүр "Катовице" комбинаты) Югары [[Силезия]] агломерациясендә урнашкан. Төсле металлургия сәнәгате тәркибендә бакыр ([[Глогув]], [[Легница]]), кургаш, рух ([[Катовице]], Буковно, Мястечко-Слёнске) вә алюминий ([[Конин]]) заводлары бар. Сәнәгатьнең төп тармаклары булып торучы машиналар төзү һәм металл эшкәртү сәнәгате төрле мәхсулат эшләп чыгара. Көймәләр төзү (Гданьск, [[Гдыня]], [[Щецин]]), очкычлар төзү ([[ВаршаваВаршау]], Мелен, Свидвин), вагон вә локомотивлар төзү ([[Свидница]], [[Зелёна-Гура|Зелена-Гура]], [[Вроцлав]], [[Познань]], [[Хшанув]]), автомобильләр төзү (ВаршаваВаршау, Стараховице, Елч, [[Люблин]], Ныса), тракторлар төзү (ВаршаваВаршау) үсеш алган. Шахта һәм металлургия заводлары өчен технология әсбап-җиһазлары, кою, химия, азык-төлек, агач эшкәртү, төзелеш материаллары эшханәләре өчен комплект әсбап-җиһазлары, станоклар, көймә йөрткечләре, электр моторлар, һ.б. нәрсәләр эшләп чыгарыла. Химия сәнәгатендә күкерт әчелеге, минирәл ашламалар, сода, хлор, пластмасса, синтетик тола, каучук эшләп чыгаручы эшханәләре бар. Төп үзәкләре — [[Тарнув]], [[Освенцим]], [[Плоцк]], [[Быдгощ]]. Фармацевтика, фотохимия, парфюмерия (ВаршаваВаршау, [[Лодзь]], Краков), резина, цемент, шешә, {{коммент|фәгъфур|фарфор}}-фаянс, агач эшкәртү, целлюлоза-кәгазь, аяк киеме, тегүчелек сәнәгате бар. Тукымачылык (җеп, җитен, трикотаж), азык-төлек ([[шикәр]], спирт-аракы, ит, май, балык, [[тәмәке]]) сәнәгать тармаклары үсеш алганнар. Урманнарда агач хәзерләнә.
 
=== Авыл хуҗалыгы ===
Юл номеры - 200:
 
=== Транспорт ===
Транспортның нигезен тимер юллар тәшкил итәләр. Тимер юллар озынлыгы — 23 420 км, автомобиль юллары озынлыгы 412 264 км. Елга көймәчелеге үсеш алган. Төп диңгез портлары — Гданьск, Гдыня, Щецин. Диңгез сәүдә флотының тоннажы — 1,8 млн. тонна [[дедвейт]]. Төп халыкара аэропорты — Окенсе ([[ВаршаваВаршау]] янында).
 
== Моны да карагыз ==