Башкорт дәүләт университеты: юрамалар арасында аерма

Контент бетерелгән Контент өстәлгән
Ayratayrat (бәхәс | кертем)
Ayratayrat (бәхәс | кертем)
Юл номеры - 33:
1957 елда, ССРБ Министрлар Шурасы карары белән [[К.А. Тимирязев исемендәге Башкорт дәүләт педагогия институты]] Башкорт дәүләт университеты итеп үзгәртелә. Беренче ректор итеп [[Шәйхулла Чанбарисов]] тәгаенләнә.
 
==Тарихы==
Уфада педагогик югары уку йорты ачу мәсьәләсе 1905 елда, Ырынбур, Уфа, Пермь губерналарын, шулай ук Чыпчык һәм Җаек өлкәләрен хезмәтләндергән Ырынбур уку округы үзәге Ырымбурдан Уфага күчерелгәннән соң күтәрелә.
 
1909 елның 2 июлендә Русия империясенең халык мәгарифы министры Александр Шварц Өфөлә 1909 елның 1 июленнән, ягъни финанслау башланган көннән өч еллык укытучылар институты ачарга рөхсәт итү турында киңәш бирә. Бер вакытта Халык мәгарифе министрлыгы сайты Ырынбур уку округы попечителенә директор вазифасына тиешле кандидатура табарга куша. Нәтиҗәдә Уфа гимназиясе укытучысы Александр Николаевич Лисовкий сайлап алына.
 
1909 елның 4 октябрендә Уфа укытучылар институты үзенең ишекләрен ача, ул Телеграф урамының 9 нчы йортында (хәзерге вакытта Заһир Исмәгыйлев исемендәге Уфа дәүләт сәнгать институты корпусларының берсе, Цюрупа урамы, 9) урнаша. Ырынбур уку округы попечителе институтны ачык дип игълан иткәч, тантанала катнашканнарның барча исеменнән халык мәгарифе министрына телеграмма төзелә һәм җибәрелә. Анда императорга тугрылык тойгылары белдерелә. Телеграммага Уфа губернаторы, Уфа һәм Минзәлә епискобы, преосвященный Нафанил, Ырынбур уку округы попечителе, дворяннарның өяз башлыгы, губерна земство идаралыгы рәисе, Уфа укытучылар институты директоры һәм башка рәсми кешеләр кул куя. Бу телеграмма Русиянең төрле төбәкләреннән «императорга тугрылык тойгыларын, чиксез һөҗүләрен» белдергән 20 башка хат, мөрәҗәгатьләр арасында 1909 елның 12 ноябрендә халык мәгарифе министры тарафыннан Император Николая II тапшырыла.
 
1912 елда институтның башлангыч чыгарылышы була. Аны, тулы уку курсы үтеп, 24 кеше белем ала. Педагогик советның 1912 елның 4 июне карары белән аларга шәһәр училищесы укытучысы исеме бирелә. Институтны алтын мидал белән — Борткевич Михаил һәм Самарин Николая, көмеш мидал белән — Антонюк Иосиф, Младенцев Никита, Панков Иосиф, Проскуряков Николая һәм Толмачев Дмитрий тамамлыйлар. Аларның барлык да Ырынбур уку округының шәһәр училищеларына укытучылар итеп тәгаенләнә.
 
1917 елның сентябрендә 2-се курс укучыларын ары уку өчен башлангыч тапкыр ике агымга бүләләр: физика-математика һәм табигый-география бүлекләре. 1-се курска кабул итү 3 бүлекнең: тарих-әдәбият, физика-математика һәм табигый-география бүлектәренең һәр берсенә аерым аткарыла.
 
1919 елда Уфа укытучылар институты «Халык мәгарифе институты» итеп үзгәртелә[3]. 1923 елдан алып институт «Практик институт» исемен ала һәм өстәмә рәвештә авыл хуҗалыгы белгечләре дә әзерли башлый.
 
1929 елда аның базасында К. А. Тимирязев исемендәге Башкорт дәүләт педагогия институты оештырыла. 1930 елда институтның эчендә үзгәртеп корулар була, бүлекләр факультетларга әйләндерелә (физика-математика факультеты, табигый фәннәр факультеты, география факультеты, тарих-филология факультеты). Бу факультетларда 15 кафедра эшли. Шул ук елда яныннан торып уку бүлеге, тагын бер елдан кичке уку бүлеге ачыла.
 
1957 елда ССРБ Министрлар Советының 1957 елның 20 июлендәге карары белән педагогия институты «Башкорт дәүләт университеты» дип үзгәртелә. 6 ноябрдә университетны ачу тантанасы үткәрелә. Илдә ул 37-се уку йорты була. Аны оештыручы һәм университетның беренче ректоры — Шәйхулла Хәбибулла улы Чанбарисов була[4].
 
Башкорт дәүләт университеты белем көченең көчле чагылышына һәм бик күп кешеләр өчен аларның туган йортларына әйләнгән.
 
Фактлар шуны сөйли: башлангыч эшлекле гуманитар дисциплиналар белгечләре әзерләүдә яуланган. 1934 елда башкорт теле һәм әдәбияты факультеты студенты [[Һәдия Дәүләтшина]]ССРБ Язучылар берлегенең Беренче съездында катнаша. Анда Максим Горький, Александр Фадеев тарафыннан аның иҗаты шәхсән яклау таба һәм баһалана. Ары тап Һәдия Дәүләтшина үзенең классик реалистик «Ыргыз» романын иҗат итә. Икенче булып бөтен Союз киңлекләрендә профессор [[Җәлил Киекбаев]] танылу яулый. Төрки һәм Һинд-Аурупа телләренең чагыштырма-тарихи анализы тел гыйлеме өлкәсендә бөтендөнья күләмендәге гыйльми ачыш дип табыла. Һәдия Дәүләтшина белән Җәлил Киекбаевның уңышлары башкорт теле һәм әдәбияты белән филология фәненең үсешендә Башкорт дәүләт университетының зур ролен раслый.
 
Тарих факультетында да зур уңышларга өлгәшә. Беренчел чиратта XVIII быуаттагы башкорт ихтилалдарын идеологик, социаль, националь йөкмәткеһен яңадан арасыннан бәһалаган һәм Зәки Вәлидинең иҗтимагый-сәяси, гыйльми һәм әдәби-публицистик эшмәкәрлеген яңадан тергезгән хезмәтләрне әйтергә кирәк. Шул ук факультетта иң борынгы вакытлардан алып хәзерге көнгә кадәр чорны үз эченә алган, ике кисәктән торган «Башкортстан тарихы» басылып чыга.
 
Университет Башкортстан, шулай ук бөтен ил белән бергә үсешә. Карамай чыгаручы, карамай күрекче промышленносте һәм машиналар җитештерүнең үсеше физика-математика, химия, биология һәм геология-география фәннәренең үсешенә дә көчле йогынты ясый. Бу җәһәттән профессорлар Дмитрий Ожиганов, Валентин Иваново, Миркаши Фартдинов, Фәнил Саяхов, Алексей Леонтьев, Карл Минске, Евген Журавлев, Григорий Залда, Юрий Кулагин, Камил Вәлиевларның исемнәрен атап үтәргә кирәк.
 
Бу елларда Башкорт дәүләт университеты иҗтимагый, мәсләк өлкәсендә чи фәнни караш урнашу үзәгенә әйләнгән. Гуманитар фәннәр өлкәсендә профессорлар Әхнәф Кирәев, Мидхәт Гайнуллин, Лев Бараг, Игорь Распопов, Ромен Нәзировлар зур абруй яуладылар. Егерме елдан күчү университет белән Шәйхулла Чанбарисов җитәкчелек итә. Ул университетның матди базасын булдыру, уку бинасын педагогик кадрлар белән ныгыту, яңа специальностлар ачу өстендә каты эшләнде. Аның ССРБ-да университет белеме үсеше турындагы гыйльми хезмәте тәүгеләрдән булып басылып чыкты, бу хезмәт югары белем буенча белгечләрнең югары бәһасен алды.
 
Бүген Башкорт дәүләт университетының штатында 1000-дән кичү югары квалификацияле укытучылар эшли, 27 меңгә якын студент укый.
 
2012 елда Русия Мәгариф һәм фән министрлыгының югары уку йортларны киметү һәм эреләштерү планнар буенча БДУ га Бөре дәүләт социаль-педагогия институты һәм Зәйнәб Биишева исемендәге Стәрлетамак дәүләт педагогия академиясе кертелде.
 
БДУ-ның Стәрлетамак филиалы һәм Зәйнәб Биишева исемендәге Стәрлетамак дәүләт педагогия «БДУ-ның Стәрлетамак филиалы» булып эшли башлады.
 
2012 елда Рөстәм Хәмитов РФ Мәгариф һәм фән министры белән очрашуда БДУ, М. Акмулла исемендәге БДПУ һәм Уфа дәүләт икътисад һәм сервис университеты нигезендә «Уфа федераль университеты» оештырырга тәкъдим итә.
 
2017 елның мартында Өфенең Тукай урамында Башкорт дәүләт университетының тугыз катлы яңа уку корпусы ачылды, аның мәйданы – 14395,20 квадрат метр. Биредә география, тарих, фәлсәфә һәм социология факультетлары, шулай ук Икътисад, финанс һәм бизнес институты урнаша
==Ректорлар==
* [[Шәйхулла Чанбарисов]] (1957-1981)