Урал таулары: юрамалар арасында аерма
Контент бетерелгән Контент өстәлгән
к clean up, replaced: |Карта → |харита using AWB |
Ayratayrat (бәхәс | кертем) Төзәтмә аңлатмасы юк |
||
Юл номеры - 17:
}}
'''Ура́л таулары''' — [[Көнбатыш Себер үзәнлеге|Көнбатыш Себер]] һәм [[Көнчыгыш Аурупа үзәнлеге|Көнчыгыш Аурупа үзәнлекләре]] арасында урнашкан таулык. Иң биек ноктасы – [[Народная тавы]] (1875 м). [[Русия]] һәм [[Казахстан]] территорияләрендә урнашкан. Шулай ук [[Аурупа]] белән [[Азия]] кыйтгаларын бүлүче табигый чик булып тора.
== Географик аспектлар ==
[[Файл:UralOb.png|thumb|250px|Урал таулары рельефы. Көнчыгышында [[Көнбатыш Себер үзәнлеге]], көнбатышында [[Көнчыгыш Аурупа үзәнлеге]] урнашкан.]]
Строка 29 ⟶ 30 :
Төньякта Урал тауларының дәвамы буларак [[Пай-Хой]] тауларны , ә көньякта — [[Мугоҗар таулар]]ны санарга мөмкин.
[[Файл:Ural mountains 3 448122223 93fa978a6d b.jpg|thumb|250px|Поляр буе Уралы — Уралның иң биек таулары белән район.]]
Урал таулары системасы Кара диңгезеннән Җаек киңлек агымына кадәр меридиональ юнәлештә сузылган. Озынлыгы 2000 км кичү, киңлеге 40-60 км (100 км чаклы).
Төньяк көнбатышта Пай Хой сырты һәм Вайгач утравы аша Яңа Җир архипелагы тауларына барып кисешә, көньякта Можар таулары аның дәвамы булып тора. Урал таулары табигый кергәндә морфоструктура кергәндә белән тап килә, анда табигать шартларының бөтен компонентлары характерында кискен үзгәрешләр күзәтелә. Көнчыгыш сиге тектоник тел белән Көнбатыш Себернең дүртенчел утырмалар кушылган урынга тап килә, көнбатыш сиге ачык сизелми, Төньяк һәм Урта Уралда ачык күренә, Җаек алды бөгелү аша үтә.
Урал катлаулы җеп җыерчыклы сыртсыз өлкәсе булып тора.
Урал тау комплекслары структура ярусларына бүленә: көчле җыерчыклы һәм эчкәре метаморфозланган архей протерозой; рифей венд (үсеше иманнарның җыерчыклы сыртсыз өлкәсе булу тәмамланган); палеозой иртә мезозой (уралларның җыерчыклы бүлкәле үсешенә тап килә); платформалы урта юра миоцен (терр яларның ватык тигезләнүенә туры килә); носорог плиоцен дүртенчел чор (хәз. Урал барлыкка килүе белән аңлатыла).
Уралдылар тулысынча төрле формада күренә, Урал төньягында аларның көнчыгыш зоналары Көнбатыш Себер бассейны капламасы астына күмелә. Уралдылар структурасында лиш һәм пермь модасы белән тулган Җаек алды бөгелү; палеозой континенты читтәге сай һәм тирән булган катламнардан торган Көнбатыш Җаек җыерчыклар зонасы; протерозой катламнарының ялангачланган борынгы комплекслары булган Үзәк Җаек зонасы; Тагил Магнитогорск зонасы — палеозойга караган Палеогра океаны төбе һәм анда үскән утрау дугалары комплекслары; палеозойның төрле типтагы утырмалары белән капланган һәм гранит инструцияләр белән тишкәләнгән протерозой микроконтексты герое булган Көнчыгыш Җаек зонасы; катлаулы төзелешендә континенталь, океан, утрау дугалары комплекслары катнашкан Җаек аръягындагы зонасы аерыла.
Урал файдалы казылмаларга бай, алар арасында тимер, хром, бакыр, полиметаллар, затлы металлар (алтын, платинода), никель, алюмин бар. Җаек алды бөгелүнең алгы җыерчыкларында һәм риф массивларында карамай, табигый газ, газ конденсаты яткылыклары билгеле.
Орографик элементлары геол. структуралар белән ориентирдан. Ерак төньякта тәбәнәк (467 м чаклы) вак дулкын калку — Пай Хой урнашкан, аннан көньяктарак — Котып аръягындагы Уралның абсолют биеклеге 1000 м күчү.
Собь Елецк юлының көньягыннан Котып Урал башлана. Хулга е. (Об е. басс.) югары агымыннан Угор е. (Печора е. басс.) кадәр Котып яны Урал сузыла.
Киң, биек җәенке тауларда сыртлар күтәрелә. Исследовательский сыртында Урал иң биек түбәсе — Народная тавы (1894 м) урнашкан.
Төньяк Урал Тельпосиз тавы (1617 м) киңлегеннән башлана һәм Конаков ташы тавы (1569 м) киңлегендә тәмамлана, бу аралыкта Урал көнчыгыш озынлыкның 59° меридианы буйлап сузыла, җәенке таулы 3 сырт аерыла, үзәк сырты Таш билбау (Ойка Чакур к. — 1322 м) исеме белән билгеле.
Урта Урал төньяк киңлекнең 59° алып 55° чаклы сузыла (Юрматау — 1003 м). Су аергыч юл көнчыгышка карый борыла, ә бөтен меридиональ юнәлеш, бик зур дуга барлыкка китереп (Уфа амфитеатры), көньяк көньяк көнбатышка алышына. Макс. биеклеге — 878 м (Качканар тавы).
Көньяк Урал төньяк киңлекнең 55°25 алып Җаек й. киңлек бүлеменә кадәр сузыла, төньяк таулы һәм көньяк яйлалы [кара: Башкортстан (Көньяк) Урал] өлешләргә бүленә. Таулы өлешенең киңлеге 120 км җитә. Биредә җиде зур сырт бар, шулардан Уралтау сырты су аергыч булып тора. Көньяк Урал макс. биеклеге — Ямантау (1640 м). Агыйдел елгасы киңлек бүлеменнән көньякка таба биеклекләрнең тулай түбәнәюе күзәтелә: биредә Көньяк Урал пеноплен (Җылаер яйласы) ачык күренә; көнчыгышта Көньяк Урал үзәк өлеше түбән тигезлеккә — Урал аръягындагы пелена күчә.
=== Түбәләр ===
* Поляр Урал — Пайер тавы (1499 м).
| |||