Wikipedia

Җир: юрамалар арасында аерма

Тарихны интерактив карап чыгу
← Алдагы төзәтмәКиләсе төзәтмә →
Контент бетерелгән Контент өстәлгән
КүрсәтмәлеВики-текст
Stryn (бәхәс | кертем)
43 үзгәртергә
к 94.254.241.96 үзгәртүләре (бәхәс) MalTsilna юрамасына кадәр кире кайтарылды
Ильвир (бәхәс | кертем)
5291 үзгәртергә
кТөзәтмә аңлатмасы юк
Юл номеры - 1:
{{Планета карточкасы
| кечкенә карточка =
| төр = планета
| фон = #00b7b5
| исеме = Җир
| символ = Earth symbol.svg
| рәсем = NASA_Earth_America_2010.jpg
| киңлек = 270
| имза =
| рәсем2 = Earth_Eastern_Hemisphere.jpg
| киңлек2 =
| имза2 =
| башка атамалар =
| астероид билгеләмәсе =
| астероид төркеме =
| ачыш-ref =
| беренче ачучы =
| ачышның урыны =
| ачыш датасы =
| ачыш датасы-ref =
| ачышның ысулы =
| орбита-ref =
| дәвер =
| перигелий = 147 &nbsp;098 &nbsp;290 &nbsp;км <br /> 0,98329134 &nbsp;а. &nbsp;б.
| афелий = 152 &nbsp;098 &nbsp;232 &nbsp;км <br /> 1,01671388 &nbsp;[[Астрономик берәмлек единица|а.&nbsp;б.]]
| периастр =
| апоастр =
| апсида =
| периапсида =
| апоапсида =
| зур ярымкүчәр = 149 &nbsp;598 &nbsp;261 &nbsp;км <br /> 1,00000261 &nbsp;а. &nbsp;б.
| орбита радиусы =
| эксцентриситет = 0,01671123
| сидерик чор = 365,256366004 &nbsp;көн <br /> 365 &nbsp;көн 6 &nbsp;сәг. 9 &nbsp;мин. 10 &nbsp;сек.
| синодик чор =
| орбиталь тизлек = 29,783 &nbsp;км/c<br /> 107 &nbsp;218 &nbsp;км/сәг
| аномалия = 357,51716°
| авышу = 7,155° <small>кояш экваторына карата</small>, <br /> 1,57869° <small>инвариант өслегенә карата</small>
| почмаклы күчелеш =
| калка төен озынлыгы =
| периастр озынлыгы = 348,73936°
| периастр вакыты =
| периүзәк аргументы = 114,20783°
| ярым амплитуда =
| нәрсәнең иярчене =
| иярченнәре = 1 ([[Ай (иярчен)|Ай]]), 8300+ <small>[[Җирнең ясалма иярченнәре|ясалма]]</small><ref>{{cite web|url=http://www.spaceref.com/news/viewpr.html?pid=4008|title=Reentry Assessment -&nbsp;— US Space Command Fact Sheet|author=US Space Command|date=March 1, 2001|publisher=SpaceRef Interactive|accessdate=2011-05-07|archiveurl=http://www.webcitation.org/6DnLR4JoD|archivedate=2013-01-19}}</ref>
| зурлыклары =
| тыгызлану = 0,0033528
| экваториаль радиус = 6378,1 &nbsp;км
| поляр радиус = 6356,8 &nbsp;км
| уртача радиус = 6371,0 &nbsp;км
| зур түгәрәк әйләнәсе = 40 &nbsp;075,017 &nbsp;км <small>[[Экватор|экватор буенча]]</small><ref>World Geodetic System (''WGS-84''). [http://earth-info.nga.mil/GandG/wgs84/ Available online] from National Geospatial-Intelligence Agency.</ref><br />40 007,86&nbsp;км&nbsp;<small>[[меридиан]] буенча</small><ref>{{cite web|first1=Sigurd|last1=Humerfelt|date=October 26, 2010|title=How WGS 84 defines Earth|url=http://home.online.no/~sigurdhu/WGS84_Eng.html|accessdate=2011-04-29|archiveurl=http://www.webcitation.org/6BQK9bo86|archivedate=2012-10-15}}</ref>
| өслекнең мәйданы = 510 &nbsp;072 &nbsp;000 &nbsp;км²<ref>{{cite journal|author=Pidwirny, Michael|date=2006-02-02|title=Surface area of our planet covered by oceans and continents. (Table 8o-1)|publisher=University of British Columbia, Okanagan|url=http://www.physicalgeography.net/fundamentals/8o.html|accessdate=2007-11-26}}</ref><br />148 &nbsp;940 &nbsp;000 &nbsp;км² коры җир (29,2 &nbsp;%) <br /> 361 &nbsp;132 &nbsp;000 &nbsp;км² су өслеге (70,8 &nbsp;%)
| күләм = 10,8321{{e|11}} &nbsp;км³
| масса = 5,9726{{e|24}} &nbsp;кг (3{{e|-6}} M<sub>☉</sub>)
| тыгызлык = 5,5153 &nbsp;г/см³
| ирекле төшү тизләнеше = 9,780327 &nbsp;м/с² (0,99732 &nbsp;g)
| беренче галәми тизлек = 7,91 &nbsp;км/с
| икенче галәми тизлек = 11,186 &nbsp;км/с
| әйләнү тизлеге = 1674,4 &nbsp;км/сәг (465,1 &nbsp;м/с)
| әйләнү периоды = 0,99726968 &nbsp;тәүлек <br>(23{{smallsup|h}}&nbsp;56{{smallsup|m}}&nbsp;4,100{{smallsup|s}}) &nbsp;— сидерик әйләнү периоды,<br />24 24&nbsp;сәг &nbsp;— [[кояш тәүлеге]]нең уртача озынлыгы.
| күчәр авышы = 23°26’21",4119
| туры калку =
| авышлык =
| поляр күк киңлеге =
| поляр күк озынлыгы =
| альбедо = 0,306 <small>Бонд</small><br /> 0,367 <small>Геометрик</small>
| спектраль сыйныфы =
| күренмә йолдыз берәмлеге =
| абсолют йолдыз берәмлеге =
| почмак диаметры =
| өслектәге температурасы =
| температура 1 исем = [[Цельсий градусы|Цельсий]]
| темп1мин = −91,2 &nbsp;°C<ref>[http://news.rambler.ru/22582971/ В Антарктиде зафиксирована рекордно низкая температура &nbsp;— Рамблер-Новости]</ref>
| темп1урт = 14 &nbsp;°C<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/8406839.stm|title=Global average temperature may hit record level in 2010|last1=Kinver|first1=Mark|date=2009-12-10|work=BBC Online|accessdate=2010-04-22}}</ref>
| темп1макс = 56,7 &nbsp;°C<ref>{{cite web|url=http://wmo.asu.edu/world-highest-temperature|title=World: Highest Temperature|work=WMO Weather and Climate Extremes Archive|publisher=Arizona State University|accessdate=2010-08-07|archiveurl=http://www.webcitation.org/69f2puAjj|archivedate=2012-08-04}}</ref><ref>[http://www.itar-tass.com/c11/519830.html Долина Смерти признана самым жарким местом в мире]</ref>
| температура 2 исем = [[Кельвин]]
| темп2мин = 184 &nbsp;K
| темп2урт = 287,2 &nbsp;К
| темп2макс = 329,9 &nbsp;К
| атмосфера-ref =
| атмосфера басымы =
| биеклек шкаласы =
| атмосфера составы = 78,08 &nbsp;% &nbsp;— [[азот]] (N<sub>2</sub>)<br /> 20,95 &nbsp;% &nbsp;— [[кислород]] (O<sub>2</sub>)<br /> 0,93 &nbsp;% &nbsp;— [[аргон]] (Ar)<br /> 0,039 &nbsp;% &nbsp;— [[углерод диоксиды]] (СO<sub>2</sub>)<ref name="esrl">{{cite web|url=http://www.esrl.noaa.gov/gmd/ccgg/trends/#mlo|title=Trends in Atmospheric Carbon Dioxide|publisher=Earth System Research Laboratory|accessdate=|archiveurl=http://www.webcitation.org/6DnLSs5H2|archivedate=2013-01-19}}</ref><br />Якынча 1 &nbsp;% [[су пары]] <br /> <small>климатка карап</small>
}}
 
'''Җир''' ({{lang-la|Terra}}) &nbsp;— [[Кояш системасы]]ның [[Кояш]]тан өченче [[планета]]сы. [[Җирсыман планеталар]] арасында [[диаметр]], [[масса]] һәм [[тыгызлык]] буенча иң зуры.▼
 
[[Рәсем:The Soviet Union 1969 CPA 3822 stamp (Colour Photograph of Earth).jpg|thumb|left|150px|[[ССРБ]] почта маркасы, [[1969 &nbsp;ел]]]]▼
▲'''Җир''' ({{lang-la|Terra}}) — [[Кояш системасы]]ның [[Кояш]]тан өченче [[планета]]сы. [[Җирсыман планеталар]] арасында [[диаметр]], [[масса]] һәм [[тыгызлык]] буенча иң зуры.
 
Ешрак Җир, Җир шары, Дөнья [[исем]]нәр астында [[тел]]гә алына. [[Бүген]]гесе [[көн]]гә [[кеше]]ләргә мәгълүм булган [[Кояш системасы]]ның һәм [[Бөтен Галәм]]нең тереклек яши торган бердәнбер планетасы ([[күк җисеме]]).
 
[[Фән]]ни [[мәгълүмат]]лар буенча, Җир Кояш [[томанлык]]тан якынча 4,54 &nbsp;млрд. [[ел]] элек барлыкка килгән, һәм тиздән үзенең бердәнбер табигый [[иярчен]]е &nbsp;— [[Ай (иярчен)|Айны]] булдырды. Җирдә [[тереклек]] якынча 3,5 &nbsp;млрд. ел элек барлыкка килде. Планетаның [[өслек|өслегенең]] 70,8 &nbsp;% [[Дөнья океаны]] каплый, өслегенең башка [[өлеш]]ене [[Кыйтга (география)|кыйтга]]лар һәм [[утрау]]лар тәшкил итәләр. Тереклек бар булу өчен кирәкле [[сыекча|сыек]] [[су]] Кояш [[система]]сының башка планеталарының өслегендә юк. Җирнең эчке [[өлкә]]ләре шактый активлы һәм калын, чагыштырмача каты [[кат]]тан &nbsp;— [[Җирнең мантиясе|мантия]]дән, аның [[асты]]ндагы тышкы сыек төштән һәм эчке каты [[Җирнең төше|тимер төшеннән]] гыйбарәт.
 
▲[[Рәсем:The Soviet Union 1969 CPA 3822 stamp (Colour Photograph of Earth).jpg|thumb|left|150px|ССРБ почта маркасы, 1969 ел]]
 
Җир башка [[галәм]]и [[җисем]]нәр белән, Кояш һәм Ай шул исәптән, үзара [[тәэсир]] итә ([[тарту көче|тарту көчләре]] белән тарттыра). Җир Кояш [[тирә]]сендә әйләнә һәм 365,26 [[көн]] эчендә әйләнеп чыга. Бу [[вакыт]] аралыгы — [[сидерик ел]], ул 365,26 [[кояш тәүлеге]]нә тигез. Җирнең әйләнү күчәре аның [[орбита]] [[яссылык]]ка карата 23,4° ка авыша. Моннан [[сәбәп]]ле планета өслегендә бер [[тропик ел]] (365,26 кояш [[тәүлек|тәүлеге]]) эчендә [[фасыл]] [[үзгәреш]]ләре булалар.▼
 
 
▲Җир башка [[галәм]]и [[җисем]]нәр белән, Кояш һәм Ай шул исәптән, үзара [[тәэсир]] итә ([[тарту көче|тарту көчләре]] белән тарттыра). Җир Кояш [[тирә]]сендә әйләнә һәм 365,26 &nbsp;[[көн]] эчендә әйләнеп чыга. Бу [[вакыт]] аралыгы &nbsp;— [[сидерик ел]], ул 365,26 &nbsp;[[кояш тәүлеге]]нә тигез. Җирнең әйләнү күчәре аның [[орбита]] [[яссылык]]ка карата 23,4° -ка авыша. Моннан [[сәбәп]]ле планета өслегендә бер [[тропик ел]] (''365,26 &nbsp;кояш [[тәүлек|тәүлеге]]'') эчендә [[фасыл]] [[үзгәреш]]ләре булалар.
 
== Искәрмәләр ==
Строка 102 ⟶ 97 :
{{Кояш системасы}}
 
[[Төркем:Җир| ]]
[[new:बँग्वारा]]
Чыганак — https://tt.wikipedia.org/wiki/Җир