Тираннозавр: юрамалар арасында аерма

Контент бетерелгән Контент өстәлгән
MalTsilna (бәхәс | кертем)
кТөзәтмә аңлатмасы юк
IlnarSelimcan (бәхәс | кертем)
хәреф хатасы
Юл номеры - 26:
|accessdate = 2014-12-28
|lang = en
}}</ref>; шулай ук дөрес булмаган язылышы — '''тиранозавр'''<ref>[http://www.google.com/search?num=100&tbs=cdr:1,cd_min:1900,cd_max:1999&tbm=bks&q=тиранозавр&oq=тиранозавр]</ref> кулланыла) — [[Тероподлар|теропод]] асотряды [[целурозавр]]лар төркеменә керүче ерткыч [[динозаврлар]] [[Ыруг (биология)|ыругы]], үз өченәэченә бердәнбер төр — '''''Tyrannosaurus rex''''' ({{lang-lat|rex}} «патша») керә. [[Тираннозавридлар]] арасыннан иң киң таралган төр, күбесенчә [[Төньяк Америка]]<nowiki/>ның көнбатыш территорияләрендә яши, ул вакытларда әлеге җирләр [[Ларамидия]] утрауларында була. Ташка әйләнгән тираннозавр калдыкларын төрле геологик [[Формация (стратиграфик бүлекчә)|формацияләрдә]] табырга мөмкин, тарихи вакытлар буенча калдыкларны күпләп 67—65,5 миллион еллар элек [[Акбур периодында]] барлыкка килгән [[маастрихт ярусы]]нда табарга мөмкин<ref name=hellcreekage>{{cite journal|author=Hicks, J.F., Johnson, K.R., Obradovich, J.D., Tauxe, L. and Clark, D. |year=2002|title=Magnetostratigraphy and geochronology of the Hell Creek and basal Fort Union Formations of southwestern North Dakota and a recalibration of the Cretaceous–Tertiary Boundary|journal=Geological Society of America Special Papers|volume=361|pages=35–55|DOI=10.1130/0-8137-2361-2.35|url=http://specialpapers.gsapubs.org/content/361/35.full.pdf}}</ref>. Тираннозаврлар [[Мезозой эрасы|динозаврлар эрасын]] юкка чыгарган катаклизмга ([[акбур-палеоген үлеме]]) кадәр яшәгән иң соңгы кәлтәләгәнле динозавр берсе.
 
Үз гаиләсендәге башка вәкилләр кебек үк, тираннозавр тотрыклыгын озын авыр һәм каты койрыгы белән тәэмин итүче, зур баш сөякле [[Бипедализм|икеаяклы]] [[Ерткычлар|ерткыч]] җанвар. Бу кәлтәнең зур һәм куәтле арткы очлыклары белән алгы очлыкларын чагыштырсак, соңгылары бик кечкенә күренәчәк, ләкин үзләренең зурлыкларына карамастан, [[бармак]]ларында булган ныклы тырнаклар ярдәмендә бик зур хөҗүм көченә ия булганнар. Үз гаиләлегенең һәм [[Theropoda|тероподларның]] иң зур вәкиле, шулай ук [[Җир]] [[Җирдәге тереклек тарихы|тарихында]] иң зур ерткыч хайван. Бүгенге көндә билгеле булган иң зур тулы скелетлы әлеге динозаврның озынлыгы 12,3 метр<ref name="Hutchinsonet.al.2011">{{cite journal | author = Hutchinson J.R., Bates K.T., Molnar J., Allen V, Makovicky P.J. | year = 2011 | title = A Computational Analysis of Limb and Body Dimensions in Tyrannosaurus rex with Implications for Locomotion, Ontogeny, and Growth | url = | journal = PLoS ONE | volume = 6 | issue = 10| page = e26037 | doi = 10.1371/journal.pone.0026037 }}</ref>, [[бот]] биеклеге — 4 метр<ref name=SueFMNH>{{Cite web|url=http://archive.fieldmuseum.org/sue/#sues-vital-stats |title=SUE Vital Stats |author= |work=Sue at the Field Museum |publisher=[[Филд исемендәге табигать тарихы музее|Field Museum of Natural History]] |accessdate=2015-01-25 |archiveurl=http://web.archive.org/web/20070929090231/http://www.fieldmuseum.org/SUE/about_vital.asp |archivedate=2007-09-29}}</ref>, кайбер галимнәр әйтүенча бу җанварның массасы 6,8 [[тонна]]га кадәр җитәргә мөмкин булган<ref name=ericksonetal2004>{{Cite journal|last=Erickson, Gregory M. |coauthors=Makovicky, Peter J.; |Currie, Philip J.; Norell, Mark A.; Yerby, Scott A.; & Brochu, Christopher A. |year=2004 |title=Gigantism and comparative life-history parameters of tyrannosaurid dinosaurs |journal=Nature |volume=430 |issue=7001 |pages=772–775 |doi=10.1038/nature02699 |pmid=15306807 |first1=GM}}</ref>. Үз экосистемасындагы иң зур ерткыч җанвар буларак, тираннозавр, бәлки, [[суперерткыч]] булгандыр һәм [[Гадрозаврлар|гадрозавр]]ка, [[Цератопслар|цератопс]]ка, һәм хаттә, [[Зауроподлар|зауропод]]ка да аучылык ясагандыр<ref name="SwitekChomedSauropod">{{Cite web|url=http://blogs.smithsonianmag.com/dinosaur/2012/04/when-tyrannosaurus-chomped-sauropods/