Нидерланд: юрамалар арасында аерма

|Татарча исем = НидерландларНидерланд Патшалыгы

|Дәүләт исеме = НидерландларНидерланд

'''Нидерла́ндларНидерла́нд Патшалыгы́''' (''Нидерла́ндларНидерла́нд'', [[Нидерланд теле|нидерл.]] ''Koninkrijk der Nederlanden'') – [[Көнбатыш Аурупа]]да урнашкан [[дәүләт]]. НидерландларНидерланд [[Төньяк диңгез]] белән юыла (451 км). Нидерланд күршеләре – [[Алмания]] (577 км) һәм [[Бельгия]] (450 км).

[[Кариб диңгезе]]ндә урнашкан [[Аруба утравы]] һәм [[НидерландларныңНидерландның Антиль утраулары]] белән берлектә НидерландларНидерланд ''НидерландларНидерланд Патшалыгы'' дип исемләнгән дәүләтне төзиләр. Патшалык әгъзалары арасында мөнәсәбәтләр [[НидерландларНидерланд Патшалыгы Хартиясе]] (нидерл. ''Statuut voor het Koninkrijk der Nederlanden'') белән көйләнә. Бу Хартия [[1954]]нче елда кабул ителде.

НидерландларныНидерландны еш кына ''Голландия'' дип атыйлар, ләкин бу исем дөрес түгел, чөнки Төньяк һәм Көньяк Голландия бары тик Нидерландарның 12 провинциясеннең икесен генә тәшкил итә, ләкин бу өлкәләр иң алга киткән провинцияләр булу сәбәпле, Голландия исеме гадәткә төште.

{{Төп мәкалә|НидерландларНидерланд тарихы}}

НидерландлардаНидерландта инде соңгы [[Боз чоры]]ннан башлап кешеләр яшәгәннәр. Кеше эшчәнлегенең иң иске эзенә 100 мең ел. Беренче кешеләр аучылар булганнар, һәм шулай ук азык-төлек җыеп гомер кичергәннәәр.

[[Римлылыр]] килгәндә, НидерландлардаНидерландта алман кабиләләре яшәделәр(тубантлар, канинефатлар һәм фризлар монда инде безнең эрага кадәр 600 елында килделәр). [[Рим империясе]] вакытында НидерландларныңНидерландның көньяк өлеше [[римлылар]] контроле астында булды.

[[Урта гасырлар]]да Аскы илләр (хәзерге НидерландларНидерланд һәм [[Бельгия]]) [[Изге Рим империясе]]нә кергән төрле графлык һәм герцоглыклардан торды. [[XVI гасыр]]да [[Габсбурглар]] нәселе ярдәмендә алар бер дәүләткә берләштерелгән. Испан патшасы [[Филиппа II]] дәүләтне үзәкләштерергә торышты, ләкин [[Вильгельм I Оранлы]] җитәкләгән инкыйлаб ярдәмендә дәүләтнең бәйсезлеге игълан ителде. Рәсми рәвештә бу бәйсезлек бары [[Сиксәнъеллык сугыш]]тан соң гына танылды (1568–1648 еллар).

* [[1 февраль]] [[1793 ел]] — [[Франция]] [[Бөекбритания|Англия]] һәм НидерландларгаНидерландга сугыш игълан итә.

[[XIX гасыр]] башында, француз окупациясе беткәч, НидерландларНидерланд [[Оран нәселе]] җитәкчелегендәге [[патшалык]]ка әйләнделәр. [[1830 ел]]да [[Бельгия]] рәсми төстә НидерландларданНидерландтан чыкты һәм бәйсез патшалык булды. [[Люксембург]] бәйсезлекне [[1890 ел]]да алды. Либераль сәясәтчеләр басымы астында [[1848 ел]]да дәүләт конституцион монархлы парламент демократиясенә әйләнде. Әлеге сәяси халәт фашист окупациясе чорыны санамыйча, хәзерге көнгә кадәр дәвам итә.

[[Беренче дөнья сугышы]] вакытында НидерландларНидерланд нейтралитетны сакладылар, ләкин [[Икенче дөнья сугышы]] вакытында 5 ел өчендә [[Алмания]] көчләре астында булдылар. Алман окупациясе вакытында [[Роттердам]] хөҗүмгә ия булды, аның нәтиҗәсендә шәһәрнең мәркәзе тулысынча җимерелде.

Сугыштан соң ил [[Америка Кушма Штатлары]] ярдәме белән тиз үсә башлады. Шуңа күрә НидерландларНидерланд тиз индустриаль дәүләт була алды. Сәяси бәйсезлекне элеккеге колонияләр [[Индонезия]] һәм [[Суринам]] алдылар. [[Индонезия]], [[Төркия]], [[Марокко]], [[Суринам]] илләренән зур иммиграциягә күрә НидерландларНидерланд зур [[Мөселманнар|мөселман халкы]] белән бай булды.

[[1957 ел]]да НидерландларНидерланд [[Аурупа Берлеге]]нең нигез салучылары арасында булды. Ләкин 2005 елда Аурупа Конституциясе буенча референдумда НидерландларНидерланд халкының күпчелеге ризасызлык белдерде.

{{Төп мәкалә|НидерландларНидерланд географиясе}}

[[Рәсем:Satellite image of the Netherlands in May 2000.jpg|right|200px|thumb|НидерландларНидерланд, иярченнән фотосүрәт.]]

НидерландларНидерланд – тыгызлыгы буенча Аурупаның иң зур илләренән берсе.

|[[Зеландия (НидерландларНидерланд провинциясе)|Зеландия]]<br />

|[[Лимбург (НидерландларНидерланд провинциясе)|Лимбург]]<br />

|[[Оверэйсел (НидерландларНидерланд провинциясе)|Оверэйсел]]<br />

|[[Төньяк Брабант (НидерландларНидерланд провинциясе)|Төньяк Брабант]]<br />

|[[Утрехт (НидерландларНидерланд провинциясе)|Утрехт]]<br />

|[[Флеволанд (НидерландларНидерланд провинциясе)|Флеволанд]]<br />

|[[Фрисландия (НидерландларНидерланд провинциясе)|Фрисландия]]<br />

[[1815]]нче елда кабул ителгән конституциягә күрә төп хакимлек иясе – патша, ләкин икепалаталы парламентның да кануннар чыгару хокукы булган. Хәзерге конституция [[1848]]нче елда кабул ителгән иде. Бу конституцияне «тыныч инкыйлаб» дип атаганнар, чөнки ул кинәт кенә патшаның хакимлиген бетергән. Хәзерге конституциягә күрә парламент туры саулауларда сайлана, һәм илдә зур роль уйный. Шулай итеп, НидерландларНидерланд Аурупада абсолют патшалыктан конституцион патшалыкка һәм демократиягә күчкән илләрнең иң алдынгылар арасында.

[[1917]]нче елда конституциягә яңа үзгәрешләр нәтиҗәсендә саулау хокукы бөтен 23 яшькә җиткән ир-кешеләргә бирелде, ә [[1919]]нчы елда хатыннарга да. [[1971]]нче елдан башлап сайлау хокукы барлык 18 яшькә җиткән кешеләрдә бар. Зур үзгәрешләр конституциягә [[1983]]нче елда кертелгән. Моннан башлап, НидерландларНидерланд гражданнарына сәяси генә түгел, шулай ук социаль хокуклар гарантияләнә: дискриминациядән яклау, [[үлем җәзасы]]н алып ату, яшәү минимумга хокук. [[1983]]нче елдан соң конституциягә тагын төрле үзгәрешләр кертелде, мәсәлән армиядә хөзмәт итүне чакыру буенча бетерделәр.

Рәсми буларак илнең башлыгы – патша, ләкин чынбарлыкта премьер-министр. [[1980]]нче елдан башлап НидерландларНидерланд патшабикәсе – [[Беатрикс]]. Ул борынгы Оран династиясеннән һәм анын улы тәхет варисы. [[1890]]нчы елдан башлап НидерландларНидерланд патшалары – бары тик хатын-кызлар. Еш кына патшалар үз урыннарын яшьрәк кешеләргә бирәләр, ләкин әлегә Беатрикс моны эшләргә җыенмый. Чыннап та алганда, патша сәяси сорауларга тими, бары тик рәсми церемонияләрдә китнаша, ләкин аның яңа хәкүмәтнең формалашуда зур йогынтысы бар.

[[2008]]нче елның 1 июленә эшләнгән бәяләү буенча НидерландларныңНидерландның халык саны – 16 440 133 кеше. Халык саны буенча эшләнгән исемлектә НидерландларНидерланд 60нчы урында торалар. Башка Аурупа илләренә караганда, НидерландларныңНидерландның халык саны бик тиз үсә: [[1850]]нче елда 3 млн. кеше, [[1900]]нче елда 5 млн. кеше, [[2000]]нче елда 16 млн. кеше.

41 526 км² мәйданы белән НидерландларныңНидерландның халык тыгызлыгы 395 кеше/км².

{{main|НидерландларНидерланд икътисады}}

НидерландлардаНидерландта заманча постиндустриаль икътисад бар. Иң мөһим яклар:

* [http://netherlander.org/ НидерландларНидерланд турында сайт]

* [http://worldatlas.com/webimage/countrys/europe/nl.htm НидерландларныңНидерландның географик хариталары]

* [http://www.rusbnl.com/events.php Бельгия, НидерландларНидерланд, Люксембургның афишасы]