Әл-Мөкътәдир: юрамалар арасында аерма

[[921]] елда [[Идел буе Болгары]] хакиме [[Алмуш]] үтенече буенча Идел буе Болгарына '''Сусан әр-Рәси''' җитәкчелегендәге [[Ибн Фадлан|Әхмәд ибн Фадлан]] сәркатибе белән рәсми илчелекне җибәрә.

[[Идел буе Болгары]] хакиме, [[Ислам]] динен кабул иткән [[Алмыш]] [[Хәзәр каһанлыгынакаһанлыгы]]на бәйлелегеннән азат итү максатыннан [[Багдад]] хәлифәсеннән мөселман остазларын, мәчетләрне, хәрби кирмәнне төзүчәлерне җибәрергә сорый, шулай ук ул вакытта дөньяның иң зур дәүләте [[Гарәп хәлифәте]] тарафыннан Болгар дәүләтенең бәйсезлеген тануга ирешә.

[[Багдад]] хәлифәсе Әл-Мөкътәдир [[Идел буе Болгары]] бәйсезлеген таныганнан соң, болгарлар [[Идел]] буйларында зур сәяси йогынтыга ирешә.

[[908]] елда әтисе '''Али Әл-Мөкътәфи''' үлгән вакытта Әл-Мөкътәдиргә 13 яшь тула. Аның әнисе грек кол хатыны булган.

Әл-Мөкътәдир зәгыйфь хаким булган, күбесенчә күңел ачу мәҗлесендә катнашкан. Идарә иткән чорда хәлифәт түбән төшә, 25 ел дәвамында 13 вәзир алыштырыла, дәүләт Төньяк [[Африка]], [[Мисыр]] һәм Мосул ны югалта.

ТөньякДәүләтнең чикләрдәтөньяк чикләрендә [[Византия]] белән сугыш бара, Солых килешүкилешүе нәтиҗәсендә мөселман әсирләр өчен 120 мең алтын дирһәмдинар түләнгән. Әлеге ташламалар хәлифәттә ризасызлыкны тудыра.

[[929]] елда сарай кешеләре беренче дәүләт түнтәрелешен ясамакчыясап, Әл-Каһирне тәхеттә утыртмакчы, ләкин уңышкасакчылар шуны якламыйлар һәм Әл-Мөкътәдир тәхеттә янә ирешмиләрутыра.

[[932]] елда икенче [[дәүләт түнтәрелеше]] нәтиҗәсендә Әл-Мөкътәдир Багдад капкасы янында үтерелгән.