Һуннар: юрамалар арасында аерма

Контент бетерелгән Контент өстәлгән
Kitap (бәхәс | кертем)
Төзәтмә аңлатмасы юк
Kitap (бәхәс | кертем)
Төзәтмә аңлатмасы юк
Юл номеры - 77:
=== Атилла ===
[[Рәсем:Checa-HunCharge.jpg|thumb|300px| Аттила җитәкчелегендәге һуннар]]
[[430 ел|V гасырның 30нчы еллар]]ында империя икегәике аерылганөлешкә бүлеенгән: көнбатыштагы яртысы белән [[Аттила]], ә көнчыгыштагысы белән [[Блада]] идарә итә башлаган. [[445 ел]]ны Аттила үзенең көндәшен үтерткән һәм ЕвразиянеңАуразиянең зур бер өлешенә тулы хакимиятле хуҗахаким булып әверелгән. Дәһшәтле җиһангир һәм талантлы гаскәр башыбашлыгы Аттила [[453 ел]]да үлгән. Ул үлгәч империядәүләт таркалган, аннан аерым кабилә берлекләре аерылып чыккан, һуннар үзләре башка төрки кабиләләр, шулай ук [[аланнар]], [[готлар]], [[славяннар]] һәм [[маҗарлар]] белән кушылып, йотылганнар.
 
[[Көнчыгыш Аурупа]]да һуннарга гына карый торган археологик истәлекләр хәзергә аз табылган. Моны аларның һәрвакыт күченеп йөрүләре һәм башка кабиләләргә кушылып бетүләре белән аңлатып буладыр.
Юл номеры - 85:
 
==Күчмәләргә караш ==
Юнан авторы [[Аммиан Марцеллин]]ның «Тарих» китабы буенча һуннар киндер күлмәк тә тире кием, кыйгач башлык, аякларында - кәҗә тиресеннән йомшак итекләр кигәннәр. Күчмә халык булганда, гомер буе күченеп йөриләр.
Грек авторы [[Аммиан Марцеллин]]ның «Тарих» дигән атаклы язмаларында элгәрге урта гасырда яшәгән бу сугышчан һәм көчле күчмәләргә тасвирлама бирелгән. Автор ул хезмәтне IV гасырның соңгы чирегендә, ягъни һуннар Европа далаларына басып кергән чорда язган.
 
Гомумән, [[Урта гасырлар|урта гасыр]]ның язма чыганакларында күчмәләрне тасвирлаганда ике төрлеБер караш аерылыпбуенча тора. Беришһуннар язучылар, тарихчылар һәм сәяхәтчеләр күчмәчелекне чиктән тыш тәнкыйтьләгәннәр, [[дала]] кешеләре тормышының кара якларына гына басым ясаганнар: аларның дошманга карата аяусызлыгын, җиңелгәннәргә карата рәхимсезлеген, көнкүрештә талымсызлыгын, дөньяда бары көч-куәткә табынуларын күпертеп күрсәтергә тырышканнар. Аларкүрсәткәндер, хәтта күчмәләрнең тышкы кыяфәтләрен дә өнәмичә сурәтләгәннәр, европалыларгааурупалыларга һәм [[Һинд-аурупа телләре|иранлы]]ларга аларның [[монгол расасы|монгол]]ча йөзләре бер дә ошамаган. Бу авторлар дала кешеләренең ат өчен җан атуларын да котны алырлык итеп бозып сурәтләгәннәр. Борынгы язмаларда һәм риваятьләрдә фантастик [[кентавр]]лар - ярым кеше, ярым ат образлары барлыкка килгән.
Шул чор [[Аурупа]] кешесенә һуннар чиле-пешле ит белән туенучы кыргыйлар булып күренгәннәр. Аның язуына караганда, һуннарның кигәннәре киндер күлмәк тә тире кием, кыйгач башлык, аякларында - кәҗә тиресеннән йомшак итекләр. Алар гомер буе күченеп йөриләр, туган җирен беркем дә әйтә алмый. Бала ана карынында бер урында ярала, икенче бер төштә дөньяга килә, тагы да еракта күкрәк сөте имеп тәпи баса.
 
ИкенчеБүтән берчыганакларда төркем урта гасыр авторлары дала халкын идеаллаштырганнар. Күчмәләрнеңкүчмәләрнең табигать эчендә кайнаулары, хайваннарны, бигрәк тә атны яратулары, атта йөрү осталыклары, камилләшкән сугыш күнекмәләре, туганлашу йолалары, өлкәннәрне һәм ата-баба рухын ихтирам итүләре, кырыс дала кануннары, караклык һәм уйнашлык өчен рәхимсез җәза бирү йолалары замандашларында «дала каһарманнары» образынбулып тудыргансурәтләнгән. Ил җыеннарында юлбашчылар сайлаганда гади күчмәләрнең дә үз фикерләрен әйтә алулары урта гасыр европалыларныаурупалыларны гаҗәпкә калдырган.
Гомумән, [[Урта гасырлар|урта гасыр]]ның язма чыганакларында күчмәләрне тасвирлаганда ике төрле караш аерылып тора. Бериш язучылар, тарихчылар һәм сәяхәтчеләр күчмәчелекне чиктән тыш тәнкыйтьләгәннәр, [[дала]] кешеләре тормышының кара якларына гына басым ясаганнар: аларның дошманга карата аяусызлыгын, җиңелгәннәргә карата рәхимсезлеген, көнкүрештә талымсызлыгын, дөньяда бары көч-куәткә табынуларын күпертеп күрсәтергә тырышканнар. Алар хәтта күчмәләрнең тышкы кыяфәтләрен дә өнәмичә сурәтләгәннәр, европалыларга һәм [[Һинд-аурупа телләре|иранлы]]ларга аларның [[монгол расасы|монгол]]ча йөзләре бер дә ошамаган. Бу авторлар дала кешеләренең ат өчен җан атуларын да котны алырлык итеп бозып сурәтләгәннәр. Борынгы язмаларда һәм риваятьләрдә фантастик [[кентавр]]лар - ярым кеше, ярым ат образлары барлыкка килгән.
 
Икенче бер төркем урта гасыр авторлары дала халкын идеаллаштырганнар. Күчмәләрнең табигать эчендә кайнаулары, хайваннарны, бигрәк тә атны яратулары, атта йөрү осталыклары, камилләшкән сугыш күнекмәләре, туганлашу йолалары, өлкәннәрне һәм ата-баба рухын ихтирам итүләре, кырыс дала кануннары, караклык һәм уйнашлык өчен рәхимсез җәза бирү йолалары замандашларында «дала каһарманнары» образын тудырган. Ил җыеннарында юлбашчылар сайлаганда гади күчмәләрнең дә үз фикерләрен әйтә алулары урта гасыр европалыларны гаҗәпкә калдырган.
 
Әмма тегеләрнең дә, боларның да язмаларында күчмә халыкларның тарихын һәм тормышын сурәтләргә, аны дөрес итеп бирергә тырышу сизелеп тора. Көнкүрешне күзәтүләрен яу-сугышларны тасвирлау белән аралаштырып, алар күчмәләрнең сәяси, социаль-экономик тормышын мөмкин кадәр тулырак күрсәтергә тырышканнар, шуның белән Евразия дөньясындагы күп кенә төрки телле халыкларның борынгы тарихын ачарга ярдәм иткәннәр.
== Шулай ук карагыз ==
{{Портал|Тарих}}