Сугару: юрамалар арасында аерма

Контент бетерелгән Контент өстәлгән
Derslek (бәхәс | кертем)
Kitap (бәхәс | кертем)
Төзәтмә аңлатмасы юк
Юл номеры - 1:
[[Файл:PivotWithDrops.JPG|thumb|Үзйөрешле фронталь сугару җайланмасы]]
'''Сугару''' (ирригация) — [[туфрак]]<nowiki/>ның уңдырышлыгын күтәрү өчен басуларга [[канал]]<nowiki/>лар, арыклар һ. б. ш. үткәрү, төзү. Сугару, [[сазлык]]<nowiki/>ларны киптерү белән бергә [[мелиорация]]<nowiki/>нең төп гидротехник төре булып тора<ref>Мелиорация земель, стр. 4</ref>. Сугару [[үсемлекләр]]<nowiki/>нең тамырларын су һәм файдалы матдәләр белән тәэмин ителешен яхшырта, туфрак өстендәге һаваның температурасын киметә һәм аның дымлылыгын арттыра.
 
== Тарихи белешмә ==
[[Файл:Hama-3_norias.jpg|thumb|Оронт елгасы буендагы норияләр ([[Сүрия]])]]
Борын заманнардан башлап илләрнең көч-куәте һәм байлыгы камил сугару системаларына нигезләнгән була. [[Yefrat yılğası|Евфрат]] белән [[Tigr yılğası|Тигр]] арасындагы җирләрдә систематик сугаруга карап авыл хуҗалыгы чәчәк ата. Иң борынгы мәдәният илләрендә: Кытай, [[Һиндстан|Индии]] һәм [[Мисыр|<nowiki/>]][[Мисыр]]<nowiki/>да, [[Америка (дөнья кисәге)|Яңа дөньяда]] — [[Ацтеклар|ацтекл]]<nowiki/>ар патшалыгында сугару корылмалары калдыклары табыган. Мисыр халкы басу-кырларын суландыру өчен [[Нил|Нилн]]<nowiki/>ың даими ташкыннары белән канәгатьләнмичә; аның суын тармакланган каналлар системасын уңдырышлы туфрак булган барча җиргә, чүл чигенә кадәр җиткерәләр. Соңрак алар суны тәгәрмәчле механизм аша биеккә күтәрергә өйрәнәләр<ref name="ЭСБЕ">{{Калып:ВТ-ЭСБЕ|Орошение|А. С. Таненбаум}}</ref>.
 
Аурапада сугаруда беренчелекне этруск халкы тота. Алар төзеп калдырган гигант каналлар калдыклары По елгасы буенда әле дә саклана. Аларның осталыгын [[Борынгы Рим|римлы]]<nowiki/>лар дәвам итеп ала. Алары суны бик кадерлиләр: югарыда урнашкан бассейнннар, суүткәргеч каналлар, ясалма буалар һәм күлләр, сәнгатьчә бизәлгән су алу һәм чишмә урыннары яхшы чиста су китерүгә хезмәт итә<ref name="ЭСБЕ">{{Калып:ВТ-ЭСБЕ|Орошение|А. С. Таненбаум}}</ref>.
Юл номеры - 17:
Сугару [[мелиорация]]нең башка чаралары белән бергә кулланыла. Мәсәлән агроурманмелиорациясе саклау урман полосалары һәм кишәрлекләрен күздә тота. Бу юл белән микроклимат шартларын үзгәртеп була, чөнки урман утырту туфракта дым әйләнешен яхшырта <ref>Мелиорация земель, стр. 5</ref>. <div>Коры якларда туфракну дымландыру гына ярдәм итмәскә мөмкин, чөнки коры җилләр дымны алып китә, үсемлекләр сула. </div><div>Мелиорация төчеләндерү максатын да ку ала. Шундый юллар белән туфрактан зыянлы тозлар чыгарыла. Җылылык мелиорациясе, максат итеп культураларга җылы су сибүне куя.</div>
 
==Русиядә сугаруның бүгенге халәте==
[[Төньяк ярымшарында аномаль эсселек (2010)|2010 ел корылыгы]] Русия авыл хуҗалыгы сугару чараларына ихтыяҗны ачык күрсәтте. Корылык нәтиҗәсендә миллионнарча гектар уңыш югады. Экспертлар бәяләмәсе буенча, илдә корылыктан 25 меңнән артык аграр хуҗалык зыян күрде. Авыл хуҗалыгы 30 миллион тонна ашлык, 36 миллион тонна чамасы мал азыгын һәм 20 процентка кадәр яшелчәне алып җиткермәде. Эссе җәйдә барлыгы 13,3 миллион гектар мәйданда авыл хуҗалыгы культуралары юкка чыкты. Бу — зыян күргән төбәкләрдәге барлык чәчүлек мәйданның 29 проценты дигән сүз.