|
[[Файл:Fire02.jpg|thumb|Ут]]
'''Ут''' – кызган [[газ|газлар]] яки [[плазма]] [[җыелма]]сыҗыелмасы. Утның килеп чыгу [[сәбәп]]ләресәбәпләре төрле. Кайберләре:
* янучы [[материал]]ныматериалны билгеле бер [[нокта]]ганоктага кадәр [[җылы]]туҗылыту;
* [[химик реакция]];
* югары [[көчәнеш]]лекөчәнешле [[ток|токның]] [[яну]]чыянучы [[матдә]]гәматдәгә [[тию]]етиюе.
Ут яну [[процесс]]ыныңпроцессының төп [[фаза]]сыфазасы һәм башка янучаy материаллар белән яrын булганда узенән-узе таралучан.
[[Гәмәл]]дәГәмалдә ут [[температура]]сы, януда катнашкан материаллар белән бәйләнгән.
Хәрби эштә «ут» ут атычы [[корал]]данкоралдан ([[пуля]] яки [[снаряд]]танснарядтан) ату тигәнне аңлата.
=== Тарих ===
[[Кешелек]]неңКешелекнең иң мөһим [[табыш]]ларыныңтабышларының берсе – ут табу [[ысул]]ыысулы.
Утка ия булу [[бәя]]ләпбәяләп бетергесез табыш биргән. Ут:
* салкын [[климат]]таклиматта яшәргә [[ярдәм]] иткән;
* [[ашамлык]]ныашамлыкны йомшак һәм тәмлерәк иткән, озаграк сакларга [[мөмкинлек]] биргән;
* [[йорт]]ныйортны яктырткан;
* [[кыргый хайван]]нарныхайваннарны куркыткан;
* [[урман]]ныурманны яндырып [[агач]] [[көл]]екөле белән сөрелгән [[җирләр]]неҗирләрне ашлаганнар;
* юан агачларны яндырып [[көймә]] эшләгәннәр, [[балчык]]танбалчыктан ясалган [[савыт-саба]]нысабаны яндырганнар, [[металл]] эреткәннәр.
[[Ялкын]]ныңЯлкынның җылы бирүе билгеле. Шулай ук утта [[зыян]] күргән [[җимеш]] һәм [[хайван]]нарныңхайваннарның [[тәм]] [[сыйфат]]ысыйфаты югары булуы ут табу ысулын эзләргә мәҗбүр иткән булуы ихтимал.
=== Көнкүрештә әһәмияте ===
Яктырту, җылыту, ашамлык әзерләү, кыргикыргый хаваннарныхайваннарны куркыту, шартлы [[сигнал]]лар бирү өчен ут бик әһәмиятле булганга тәүтормыш кешеләре төрле ут табу ысулларын уйлап чыгарган. Беренче булып утны [[яшен]] аткан агачтан алганнар, булса кирәк. Агачларны ышкып ут табу ысулы бик әһәмиятле булмаган, шуңа күрә [[мамык (сүс)|мамык]], [[имән]] һәм [[корычагач]] агачларында үскән [[гөмбә]]ләрне киптереп [[файда]]лана башлаганнар. Яшәү өчен көрәштә утны сүндерми саклау урыны – учак булган.
Соңыннан [[шырпы]], артабан [[бензин ]] һәм [[газ ]] кабызгычлары файдалана башлаганнар. ▼Яшәү өчен көрәштә утны сүндерми саклау урыны – [[учак]] булган.
▲Соңыннан [[шырпы]], артабан бензин һәм газ кабызгычлары файдалана башлаганнар.
=== Мифология һәм изотерикада мәгънәсе ===
[[Мифология]]дә утка зур урын бирелә. Грек һәм Рим [[мифология]]сенда [[алиһә]]ләралиһәләр һәм [[алла]]лараллалар ([[Гефест]], [[Прометей]], [[Веста]], [[Гестия]] һ.б.) ут белән тиңдәштерелә. Борынгы [[һинд мифологиясе]]ндамифологиясенда утны [[Агни]], борынгы [[кельт мифологиясы]]ндамифологиясында ут алиһәсен [[Бриг]] сүрәтли. [[Төнъяк халыклары]]ндахалыкларында ут [[хатын-кыз]] [[кыяфәт]]ендәкыяфәтендә «[[ана]]», «[[хужабикә]]», [[якут]] һәм [[бурят]]лардабурятларда [[ир]] кыяфәтендә «[[хуҗа]]» итеп күрсәтелә.
[[Гераклит]] [[фөлсәфә]]сендәфөлсәфәсендә һәм [[алхимия]]дә ут [[су]], [[җир]], [[һава]] белән [[табигать]]неңтабигатьнең тәүге берәмлеген тәшкил итә.
[[Төркем:Ут]]
| 