Сөт: юрамалар арасында аерма

Контент бетерелгән Контент өстәлгән
Derslek (бәхәс | кертем)
Төзәтмә аңлатмасы юк
Derslek (бәхәс | кертем)
Төзәтмә аңлатмасы юк
Юл номеры - 3:
'''Сөт''' — [[имезүче]]ләрнең [[сөт бизләре]] тарафыннан бүленеп чыгарылучы туклыклы [[сыеклык]]. Сөт гади [[ризык]]ны эшкәртә алмаучы яңа туган хайван балалары өчен беренчел [[ризык]] буларак [[хезмәт]] итә. Кешенең рационында йорт хайваннары ([[сыер]], кәҗә һ.б.) сөте яшенә карамыйча урына алган. Бүгенге көндә сөт күп [[ашамлык]]ның [[состав]]ына керә. Сөт җитештерү [[авыл хуҗалыгы]]ның зур тармагына әверелгән.
 
Сөт кеше рационында безнең эрага кадәр моннан 10 мең ел элек барлыкка килгән. Кешеләр [[хайваннар]]ны кулга ияләштерә башлаганнан бирле сөт эчә. Алар үлән белән тукланучы кыргый кәҗә һәм сарыкларны ияләштереп, йорт хайваны иткән. Әле [[неолит]] чорында кеше [[организм]]ы сыер сөтен үзләштерә алмаган. [[Кытайлар]], [[Көньяк-көнчыгыш Азия]] халкылары, [[Негроид раса]] вәкилләре һәм Американың төп халыклары тулысы белән диярлек сыер сөтен эчә алмый. Русиядә лактозаны үзләштерми торган кешеләр халыкның 16-18 % тәшкил итә.<ref>[http://www.lvrach.ru/2005/01/4531964/ Непереносимость лактозы у детей и взрослых]</ref>
 
==Сатудагы сөт==
Яңа сауган сөтне шәһәрдә яшәүчеләр ала алмый, чөнки базарда — табигый сөт, кибетләрдә [[пастеризация]]ләнгән<ref>Азык-төлекне зарарлы микроорганизмнар үләрлек, ләкин тәме, туклыклылыгы бозылмаслык дәрәҗәдә җылыту</ref> яисә стерильләнгән сөт кенә сатыла. Табигый сөт — эшкәртелмәгән сөт.
* Пастеризацияләнгән сөт — 8O° C ка кадәр җылытылган сөт. Мондый сөтнең сыйфаты бик аз үзгәрә.
* Стерильләнгән сетсөт — 100° C тан югары температурада эшкәртелгән сөт. Әлеге технология белән эшкәрткәндә, сөттәге барлык [[микроблар]] һәм аларның споралары үлә. Шуның белән бергә, кайнатканда һәм стерилизацияләгәндә, [[C витамины]] да бетә. Шунлыктан җитештерү шартларында стерильләнгән сөтне С витамины белән баеталар.
* Нормальләштерелгән сөт — майлылыгы тиешле күрсәткечләргә җиткерелеп пастери-зацияләнгән сөт; сөткә сөт өсте кушып, майлылыгы арттырыла, майсызландырылган сөт өстәп, майлылыгы киметелә. Элекке хәленә кире кайтарылган сет — коры яки куертылган сөткә су кушып җитештерелгән сөт. Элекке хәленә кире кайтарылган сөтнең тәме үзгәрәк була.<ref>[http://www.tatknigafund.ru/books/1239/read#page57 Хаков В.Х., Латыйпова Ә.И., Бакирова С.Д., Товар турында мәгълүмат укыйбыз: кулланучыга белешмә-сүзлек бит57]</ref>
 
Әлеге вакытта ГОСТ буенча стандарт сөттә: су – 87,8%, [[майлар|май]] – 2,5%, [[аксымнар|аксым]] – 3,2%, [[лактоза]] (сөт шикәре) – 4,7%, минераль тозлар –
0,65% булырга тиеш.
 
==Сөт шикәрен үзләштермәү==
Әле [[неолит]] чорында кешелек [[организм]]ы сыер сөтен үзләштерә алмаган. Сөт барлык кешеләргә дә ярап бетми. Организмнарында [[лактоза]]ны (сөт шикәрен) эшкәртә торган фермент җитешмәүче кешеләр була. Андый кешеләрдә сөттән, эч китү (диарея) яки [[аллергия]] күзәтелә.
[[Кытайлар]], [[Көньяк-көнчыгыш Азия]] халыклары, [[Негроид раса]] вәкилләре һәм Американың төп халыклары тулысы белән диярлек сыер сөтен эчә алмый. Русиядә лактозаны үзләштерми торган кешеләр халыкның 16-18 % тәшкил итә.<ref>[http://www.lvrach.ru/2005/01/4531964/ Непереносимость лактозы у детей и взрослых]</ref>
 
==Сөт продуктлары==
* [[Куертылган сөт]]
* [[Сыр]]
 
== Искәрмәләр ==