Wikipedia

Мексика: юрамалар арасында аерма

Тарихны интерактив карап чыгу
← Алдагы төзәтмәКиләсе төзәтмә →
Контент бетерелгән Контент өстәлгән
КүрсәтмәлеВики-текст
Marat-avgust (бәхәс | кертем)
79 055 үзгәртергә
IanraBot (бәхәс | кертем)
1 234 896 үзгәртергә
к clean up, replaced: -нче → нче (6) using AWB
Юл номеры - 21:
|Җитәкчеләр вазифалары=[[Президент]]
|Җитәкчеләр=Энрике Пенья Ньето
|Мәйдан буенча урын=13- нче
|Мәйдан=1 972 550
|Су проценты=2,5
|Халык саны буенча урын=11- нче
|Халык саны = {{үсү}}120 286 655<ref name="population">{{cite web|url=http://www.census.gov/population/international/data/countryrank/rank.php|title=Country Rank. Countries and Areas Ranked by Population: 2014|author=Census.gov|date=2014|publisher=U.S. Census Bureau|accessdate=2014-09-24|archiveurl=http://www.webcitation.org/6GUHbJYCI|archivedate=2013-05-09}}</ref>
|Җанисәп елы = 2014
|Халык тыгызлыгы=55- нче
|ТЭП (САМП)=1 761, 000 млрд.<ref name="cia">{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/mx.html|title=Всемирная книга фактов ЦРУ // Мексика|publisher=cia.gov|description = [[Всемирная книга фактов ЦРУ|справочный альманах ЦРУ]]|lang=en}}</ref>
|ТЭП (САМП) исәпләү елы =2012
|ТЭП (САМП) буенча урын =12- нче
|Кеше башына ТЭП (САМП)=15 300<ref name="cia" />
|Кеше башына ТЭП (САМП) буенча урын = 88- нче
|КПҮИ = {{үсү}} 0,775<ref name="HDI">{{cite web|url=http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2013_EN_complete.pdf|lang=en|title=Human Development Report 2013|year=2013|publisher=United Nations Development Programme|archiveurl=http://www.webcitation.org/6IqDzz4je|archivedate=2013-08-13}}</ref>
|КПҮИ исәпләү елы = 2013
|КПҮИ буенча урын = 61- нче
|КПҮИ дәрәҗәсе = <span style="color:#090;">югары</span>
|Акча берәмлеге=[[мексика песосы]] (MXN)
|Домен=[[.mx]]
}}
'''Ме́ксика Кушма́ Штатлары́''' ([[Испан теле|исп.]] ''Estados Unidos Mexicanos'') – [[Төньяк Америка]]да урнашкан [[дәүләт]]. Төньякта [[АКШ]] белән, көньяк-көнчыгышта [[Белиз]] һәм [[Гватемала]] белән чиктәш, көнбатышта [[Калифорния култыгы|Калифорния култыгы]] һәм [[Тын Океан]] сулары белән, көнчыгышта [[Мексика култыгы]] һәм [[Кариб диңгезе]] сулары белән юыла.
 
== География ==
Мексиканың ярлары аз ергаланган, иң эре ярымутраулары — [[Калифорния (ярымутрау)|Калифорния]] һәм [[Юкатан]]. [[Тын океан|Тын океандагы]]дагы берничә утрау да Мексика составына керә. Дәүләт территориясенең зур өлешен Мексика таулыгы (биеклек 1000–2000 метр, иң биек урыны — Орисаба вулканы — 5700 м) алып тора. Ярга якын урыннары тигезле. Мексика култыгында нефть-газлы бассейн, Мексика таулыгында төсле металл мәгъдәннәре (бакыр, кургашын, [[көмеш]], төрекөмеш, мышьяк, [[сөрмә]], [[кадмий]], [[висмут]], [[кургаш]], вольфрам, [[алтын]]), дәүләтнең төньяк-көнчыгышында ташкүмер, тимер һәм уран мәгъдәннәре, [[күкерт]] чыганаклары бар.
 
Климаты тропик, төньякта субтропик. Гыйнварның уртача температурасы +10°…+25°С, июльнеке +15°…+30°.
Юл номеры - 52:
Һәзерге Мексика җирләрендә беренче кешеләр б.э.к. XX меңьеллыкта ук булганын дәлилләгәннәр. Б.э.к I меңьеллыкта инде бу җирләрдә утрак кабиләләр формалаша башлый.
 
Б.э.к XII—V гг. Мексика җирләрендә соңга таба барлыкка килгән гадәти цивилизацияләргә зур йогынты ясаган [[Ольмеклар]] культурасы чәчәк ата. Бу гадәти цивилизацияләрнең чәчәк атулары IV—IX гг. б.э.к. туры килә. Бу [[теотиуакан]], [[сапотек|сапотеклар]]лар, [[тотонак|тотонаклар]]лар, [[Майя (цивилизация)|майя]] культуралары була. Майя цивилизациясе ирешкән уңышлар арасында: иероглифлар ярдәмендә язу, үз вакыты өчен бик зур үсеш алган мигъмарият һәм декоратив-сәнгать, математика һәм астрономия өлкәләрендә зур белемнәр, [[Майа каледаре|тогәл календарь]]. XII гасырда Үзәк Мексикада [[Ацтеклар|ацтек]] кабиләләре килеп чыгалар. Алар шул тирәдә яшәгән күп кенә кабиләләрне үзләренә буйсындырып [[Ацтеклар империясе|бөек империя]] барлыкка китерәләр {{sfn|Марчук|2005|с=38—39}}.
 
1517 елда Мексика җирләре европалылар тарафыннан узләштерелә һәм яулап алына башлый. Испанлылар Мексика култыгы яр буйларына өч экспедиция җибәрәләр. Беренчесенең башында [[Эрнандес де Кордоба, Франсиско (Юкатана тикшеренүчесе)|Франсиско Эрнандес де Кордоба]] торган, икенчесенең башында 1518 елда [[Грихальва, Хуан де|Хуан де Грихальва]] торган, өченче экспедиция [[Кортес, Эрнан|Эрнан Кортес]] җитәкчелеге астында 1519 елда уза.
Юл номеры - 93:
:Җир шары – үзәгенә кадәр,
:Туплар атуыннан калтырансын
:Җир шары – үзәгенә кадәр.
 
:Зәйтүн чәчәгеннән таҗ үреп ки –
Юл номеры - 103:
:Исеңдә тот, Ватан, Күк иңдерә
:Һәр улыңны сугышчы итеп,
:Һәр улыңны сугышчы итеп.
 
:Мексикалы, сугыш аваз салса,
Юл номеры - 367:
 
== Дәүләт корылышы ==
Мексика — федератив [[җөмһүрият]]. Әлеге Конституция [[1917 ел|1917 елның]]ның [[5 февраль|5 февралендә]] кабул ителгән. Дәүләт башлыгы — [[президент]], ул гомуми туры тавыш бирү юлы белән 6 елга сайлана; президет икенче мөддәткә сайланыла алмый. Канун чыгаручы хакимиятне Милли конгресс (икепулатлы парламент), башкарма хакимиятне президент гамәлгә ашыра.
 
== Икътисад ==
[[Тулаем эчке продукт|Тулаем эчке продуктта]]та авыл хуҗалыгы 3.6%, сәнәгать 36.6%, [[хезмәт күрсәтү]] тармагы 59.8%ны тәшкил итә. 2014 елгы мәгълүматларына күрә, Мексика экспорты 460.4 миллиард [[Доллар|долларындоллар]]ын тәшкил итә<ref name="cia.gov">https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/mx.html</ref>; төп партнерлар: [[АКШ|АКШ —]] 78.8%, һәм башкалар.<ref>https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2050.html#mx</ref> Төп экспорт [[Тавар|таварларытавар]]лары — [[Автомобиль|автомобильләравтомобиль]]ләр, электроника, [[Телевизор|телевизорлартелевизор]]лар, [[Санак|санакларсанак]]лар, [[Мобиль телефон|мәбил телефоннар]], сыек кристаллы күрәкләр (дисплейләр), [[нефть]] һәм нефть мәхсулатлары, [[көмеш]], [[Җиләкҗиләк-җимеш|җиләк-җимешләр]]ләр, [[Яшелчә культуралары|яшелчәләр]], [[каһвә]], [[мамык]].
 
Мексика экспорты 407.1 миллиард долларын тәшкил итә<ref>https://www. name="cia.gov"/library/publications/the-world-factbook/geos/mx.html</ref>; төп партнелар: [[АКШ]] — 49.1%, [[Кытай]] — 16.1%, [[Япония]] — 4.5%.<ref>https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2061.html#mx</ref> Төп импорт таварлары — металл эшкәртүсе станоклар, авыл хуҗалыгы техникасы, металл, запөлешләр (автомобильләр һәм очкычлар өчен), нефть чыгару өчен җиһазлар.
== Искәрмәләр ==
{{искәрмәләр}}
Чыганак — https://tt.wikipedia.org/wiki/Мексика