Көчле тәэсир итешү: юрамалар арасында аерма

Контент бетерелгән Контент өстәлгән
к [[]]
Kitap (бәхәс | кертем)
Төзәтмә аңлатмасы юк
Юл номеры - 1:
 
[[Файл:Neutron QCD Animation.gif|250px|мини|уңда|Нейтрон кварктан төзелеше: глюон алмашуы нейтронны саклап кала]]
[[Файл:Nuclear Force anim smaller.gif|250px|мини|уңда|Протон-Нейтрон Атом төшендә тәэсир итешүе чыгышының аңлатмасы: протон һәм нейтрон арасында тартыш пи-мезон (uu-, dd-) алмашуы ярдәмендә, u,d - төсле кварклар, кечкенә әйләнәләр - глюоннар]]
Строка 5 ⟶ 4 :
[[Файл:Pn scatter quarks.png|250px|мини|уңда|Протон-нейтрон атом төшендә тәфсилле кварк структуралы Фейнман диаграммасы]]
[[Файл:Bomba atomica.gif|250px|мини|уңда|Атом төше шартлавы]]
'''Көчле тәэсир итешү''' яки '''төш тәэсир итешүе''' (''төсле тәэсир итешү'') (''tat.lat. [http://tt.wikipedia.org.ttcysuttlart1999.aylandirow.tmf.org.ru/wiki/Көчле_тәэсир_итешү Köçle tä'sir iteşü]'') - физиканың дүрт фундаменталь тәэсир итешүнең берсе. Көчле тәэсир итешүдә кварклар[[кварк]]лар, глюоннар һәм алардан төзелгән кисәкчекләр - адроннар (барионнар, мезоннар) катнашалар. Көчле тәэсир итешү атом төшенең төзелеше өчен җаваплы.
 
Көчле тәэсир итешү атом төше эчендә, аның зурлыгы масштабында тәэсир итә, кварклар арасында (адроннар эчендә) бәйләнеш өчен һәм [[нуклон]]нар арасында атом төшләре эчендә (шул исәптә [[протон]]нар, [[нейтрон]]нар арасында) тартыш өчен җаваплы була.
Строка 37 ⟶ 36 :
* Глюоннар төс белән тәэсир итә
* Көчле тәэсир итешү константасы аралык артканда - арта, аралык кимегәндә - кими
* '''Конфайнмент''' ('''кварк әсирлеге''') - бер кварк икенчесеннән 10<sup>−15</sup> м зуррак аралыгында ераклаша алмый, ләкин төссез кварклар ераклаша ала (глюон кыры тотмый). Шулай итеп ирекле төсле кварк булмый, аларның төссез комбинациясе гена була.
 
Конфайнмент радиусы зуррак аралык ераклыгында адроннар глюоннар алмашуы сәбәпле түгел ә башка адроннар алмашуы сәбәпле тәэсир итешәләр. Шулай итеп, түбән энергиядә көчле тәэсир итешү '''пи-мезон''' алмашуы ярдәмендә була, шушы калдык көчле тәэсир итешү булып тора. Шулай протоннар һәм нейтроннар атом төшендә тартышалар һәм атом төшен төзиләр.
 
Атом төше таркалганда, көчле тәэсир итешү энергиясе иреккә чыга - чылбырлы реакция башлана. Реакция '''атом шартлавы'''на китерергә мөмкин, бу принцип атом бомбасында кулланыла. ''Ияләштерелгән'' чылбырлы реакция атом электростанциясендә [[атом-төш энергиясе]]н чыгару өчен кулланыла. Ике очракта да көчле тәэсир итешү энергиясе файдаланыла.
 
== Әдәбият ==