Çıñğız xan: юрамалар арасында аерма

Контент бетерелгән Контент өстәлгән
TATAR-LAT (бәхәс | кертем)
кТөзәтмә аңлатмасы юк
TATAR-LAT (бәхәс | кертем)
Юл номеры - 2:
'''Çıñğız xan''' (''Temüçin, Temücin'') ([[1155]]. yıl tiräse-[[1227]]), [[Mongol imperiäse]]nä nigez saluçı, anıñ berençe böyek xanı ([[1206]] yıldan), cihangir.
 
[[Mongol]] häm [[Törki]] qäbilälär östennän xakimlek itü öçen barğan suğıçlarında ([[1183]]-[[1204]]) küp köndäşlären, ıruğ häm qäbilä berläşmäse başlıqların (Merkitlär qäbiläse citäkçese Tolhol bäk, Naymannar berläşmäse başlığı Tayan xan h.b.) ciñä. Tönyaq-Könçığış [[Mongoliä]] häm [[BaykalBayqal küle]] tiräsendäge irken qır-dalalarda yäşäwçe qäbilä berläşmäläreneñ barısın da üzenä buysındıruğa ireşä. [[1206]] yılda Monğol aqsöyäkläre qorıltayında şul qäbilä beläşmäläreneñ "Böyek Xanı" dip iğlan itelä ("çıñğız" ataması [[Törki tele|Törkiçä]] "diñgez-tengiz" töşençäsenä täñgäl "böyek" mäğnäsen añlata dip uylanıla). Çıñğız xan eçke säyäsättä däwlät tözeleşen üzäkläterüne alğa sörä. İmperidäge eçke xoquq-tärtiplärne ğädäti qäğidälärne qanunlaştırıp (q. [[Yasa]]), xärbi-idärä reformnar ütkärä.
 
[[1209]] yılda [[Tangutlar]] däwläte [[Si-Sia]] cirenä höcüm yasıy häm anıñ ğäskären tar-mar itä. [[1211]] yılda Tönyaq [[Qıtay]] bilämälärrenä basıp kerä häm [[1215]] yılda [[Xanbalıq]]nı yawlap ala. [[1219]]-[[1221]] yıllarda [[Urta Aziä]] däwlälären basıp ala. [[1226]]-[[1227]] yıllarda tangutlarnıñ si-Sia däwläten tämam üzenä buysındıruğa ireşä. Şul däwlätneñ başqalasın qamaw waqıtında kinät wafat bula.