Контент бетерелгән Контент өстәлгән
|
|
|
[[Файл:Genghis Khan.jpg|thumb|right|250px|Çıñğız xan]]
'''Çıñğız xan''' (''Temüçin, Temücin'') ([[1155]]. yıl tiräse-[[1227]]), [[MonğolMongol İmperiseimperiäse]]nä nigez saluçı, anıñ berençe böyek xanı ([[1206]]. yıldan), cihangir.
[[MonğolMongol]] häm [[Törki]] qäbilälär östennän xakimlek itü öçen barğan suğıçlarında ([[1183]]-[[1204]]) küp köndäşlären, ıruğ häm qäbilä berläşmäse başlıqların (Merkitlär qäbiläse citäkçese Tolhol bäk, Naymannar berläşmäse başlığı Tayan xan h.b.) ciñä. Tönyaq-Könçığış [[MongolíaMongoliä]] häm [[Baykal küle]] tiräsendäge irken qır-dalalarda yäşäwçe qäbilä berläşmäläreneñ barısın da üzenä buysındıruğa ireşä. [[1206]]. yılda Monğol aqsöyäkläre qorıltayında şul qäbilä beläşmäläreneñ "Böyek Xanı" dip iğlan itelä ("çıñğız" ataması [[Törki tele|Törkiçä]] "diñgez-tengiz" töşençäsenä täñgäl "böyek" mäğnäsen añlata dip uylanıla). Çıñğız xan eçke säyäsättä däwlät tözeleşen üzäkläterüne alğa sörä. İmperidäge eçke xoquq-tärtiplärne ğädäti qäğidälärne qanunlaştırıp (q. [[Yasa]]), xärbi-idärä reformnar ütkärä.
[[1209]]. yılda [[Tangutlar]] däwläte [[Si-Sia]] cirenä höcüm yasíyasıy häm anıñ ğäskären tar-mar itä. [[1211]]. yılda Tönyaq [[Qıtay]] bilämälärrenä basıp kerä häm [[1215]]. yılda [[BeijingXanbalıq]]ne (Pekiñne)nı yawlap ala. [[1219]]-[[1221]]. yıllarda [[Urta AsíaAsiä]] däwlälären basıp ala. [[1226]]-[[1227]]. yıllarda tangutalrnıñtangutlarnıñ si-Sia däwläten tämam üzenä buysındıruğa ireşä. Şul däwlätneñ başqalasın qamaw waqıtında kinät wafat bula.
[[Төркем:Säyäsätçelär]]
|
