Гомәр Хәйям: юрамалар арасында аерма

Контент бетерелгән Контент өстәлгән
Derslek (бәхәс | кертем)
к Derslek Гомәр Хәййам сәхифәсен Гомәр Хәйям юнәлтү аша үзгәртте
Derslek (бәхәс | кертем)
Төзәтмә аңлатмасы юк
Юл номеры - 1:
{{rq|stub|image}}
{{Шәхес
| исем = Гомәр ХәййамХәйям<br />{{lang-fa|عمر خیام}}
| рәсем = Khayyam statue.jpg
| рәсем_зурлыгы =
Юл номеры - 23:
| башка мәгълүмат =
}}
'''Гыясетдин Әбүлфатих Гомәр ибне Ибраһим әл-ХәййамХәйям Нишапури''' ({{lang-fa|غیاث ‌الدین ابوالفتح عمر بن ابراهیم خیام نیشابورﻯ}}), '''Гомәр ХәййамХәйям''' (якынча [[1048 ел]], [[Нишапур]] — [[4 декабрь]] [[1131 ел]]<ref>Amin Maalouf, «[http://books.google.fr/books?client=firefox-a&id=78JcAAAAMAAJ&q=%224+December+1131%22&pgis=1#search Samarkand]». Кайчак башка даталар да күрсәтелә.</ref>) — данлыклы [[фарсы теле|фарсы телле]] [[шагыйрь]], [[математик]], [[астроном]], [[фәлсәфәче]], [[табиб]].
{{Портал|Шәхесләр|Тарих|Шигърият|Математика|Астрономия|Фәлсәфә|Медицина}}
'''Гыясетдин Әбүлфатих Гомәр ибне Ибраһим әл-Хәййам Нишапури''' ({{lang-fa|غیاث ‌الدین ابوالفتح عمر بن ابراهیم خیام نیشابورﻯ}}), '''Гомәр Хәййам''' (якынча [[1048 ел]], [[Нишапур]] — [[4 декабрь]] [[1131 ел]]<ref>Amin Maalouf, «[http://books.google.fr/books?client=firefox-a&id=78JcAAAAMAAJ&q=%224+December+1131%22&pgis=1#search Samarkand]». Кайчак башка даталар да күрсәтелә.</ref>) — данлыклы [[фарсы теле|фарсы телле]] [[шагыйрь]], [[математик]], [[астроном]], [[фәлсәфәче]], [[табиб]].
 
Бөтен дөньяга үзенең «[[робагый]]» дип аталган дүрт юллык шигырьләре белән билгеле. [[Алгебра]]да өченче дәрәҗә тигезләмәләренең классификациясен төзи һәм аларны конуссыман кисемнәр ярдәмендә чишү ысулын тәкъдим итә. [[Иран]]да [[XI гасыр]]дан башлап бүгенгәчә кулланылышта булган календарь төзүе белән мәгълүм.
 
== Тормыш юлы ==
Гомәр Хәйям Иранда, Нишапур шәһәрендә, 1048 елның 18 маенда дөньяга килә. Атасы Ибраһим чатырлар тегү өчен тукымалар (хаималар) тукучы һөнәр иясе булып, шагыйрь соңыннан үзенә әдәби кушаматны да шуннан ала.
 
Башлангыч белемне туган шәһәрендә алгач, Гомәр Хәйям, укуын дәвам иттерү өчен, [[Бәлх]] шәһәренә, аннан, ул вакытта мәдәни мәркәз булып саналган [[Сәмәрканд]]ка күчә. Соңра, шаһзадә чакыртуы буенча [[Бохара]]га барып, сарай галиме вазифасын үти башлый. Бу вакытларда инде Хәйям талантлы математик, астроном һәм философ булып таныла. «Хорасан имамы; гасырның иң зур галиме; хакыйкать исбатчысы; юнан фәннәре белгече; Көнчыгыш һәм Көнбатыш философлары остазы...» – үз вакытында Гомәр Хәйямга бирелгән хөрмәтле һәм дәрәҗәле исемнәрнең берничәсе менә шундый.
 
Солтан Малик-шаһ вакытында [[Бөек сәлҗүк дәүләте]] [[Кытай]] чикләреннән алып [[Урта диңгез]]гә, [[Һиндстан]]нан алып [[Византия]]гә кадәр киң җәелгән була. Шул Бөек дәүләттә солтан Малик-шаһның вәзире, зур укымышлы, талантлы дәүләт хакиме Низамелмөлек хөкем йөртә. Илдә сәнәгать һәм сәүдә эшләре чәчәк ата. Зур шәһәрләрдә яңа мәдрәсәләр салына, [[Багдад]] шәһәрендәге «Низамия» академиясе яңадан аякка бастырыла.
 
Низамелмөлек Гомәр Хәйямны да яңа дәүләтнең башкаласы [[Исфахан]]га чакыртып алдыра, һәм яшь галим солтан сараеның иң хөрмәтле кешеләреннән берсенә әйләнә.
 
ш күтәрүчеләр тарафыннан Низамелмөлек үтерелгәч, соңыннан, күп тә үтми яшьли Маликшаһ та үлеп киткәч, илдә тәхет өчен көрәш башлана. Бу ыгы-зыгыда Гомәр Хәйямның да хәле начарлана. Аңа дошман карагруһ кешеләр хәрәкәткә киләләр. Хәйямны эзәрлекләүләр башлана. Шагыйрьгә, «гөнаһларын юар өчен», хаҗга китәргә туры килә...
 
Туган шәһәре Нишапурга әйләнеп кайтканда инде аңа сиксән яшьләр чамасы була. Аннан соң озак та тормый, сиксән өч яше тулып килгәндә (1131 елның 4 декабрендә) Гомәр Хәйям дөнья куя.
 
== Иҗаты ==
Бөтен дөньяга үзенең «[[робагый]]» дип аталган дүрт юллык шигырьләре белән билгеле. [[Алгебра]]да өченче дәрәҗә тигезләмәләренең классификациясен төзи һәм аларны конуссыман кисемнәр ярдәмендә чишү ысулын тәкъдим итә. [[Иран]]да [[XI гасыр]]дан башлап бүгенгәчә кулланылышта булган календарь төзүе белән мәгълүм.
 
== Сылтамалар ==
{{reflist}}
== Чыганаклар ==
{{тәрҗемә|en|Omar Khayyám}}
* [http://kitap.net.ru/hayam/1.php Робагыйлар.] [[Нури Арсланов]] тәрҗ. һәм сүз башы.
{{тәрҗемә|ru|Омар Хайям}}
 
[[Төркем:Фарсы телле шагыйрьләр]]
[[Төркем:Математиклар]]
[[Төркем:Табиблар]]
[[Төркем:Астрономлар]]
[[Төркем:Фәлсәфәчеләр]]
 
{{Link FA|fa}}