Испания: юрамалар арасында аерма
Контент бетерелгән Контент өстәлгән
к clean up, replaced: [[Файл: → [[Рәсем: (4) using AWB |
|||
Юл номеры - 39:
Көнбатышта [[Португалия]], көньякта [[Бөекбритания]] биләмәсе – [[Гибралтар]], төньякта [[Франция]], [[Андорра]] белән, һәм [[Африка]]дагы [[Сеута]] һәм [[Мелилья]] биләмәләре [[Марокко]] белән чиктәш.
Испания ярлары [[Атлантик океан]] һәм [[Урта диңгез]] белән юыла.
[[Аурупа берлеге]]нә һәм [[НАТО]]га керә.
Юл номеры - 45:
== Испания тарихы ==
[[
Бу территориядә беренче кешеләр б. э. кадәр 35 мең еллар элек барлыкка киләләр. Берничә мәдәният бер-берсен алмаштыралар. Б. э. кадәр 1200 еллар элек монда финикиялелеә киләләр. Алар анда Гадес (хәзерге [[Кадис]] шәһәре) колониясен төзиләр. Финикиялеләр һәм греклар мондагы ибер дип аталучы, югары мәдәниятлы, ләкин кечкенә кабиләләр турында мәгълүмат калдыралар. Б.э. кадәр 5-3нче гасырларда монда кельтлар киләләр, һәм иберлар белән кушылып кельтибер кабиләләрен барлыкка китерәләр. [[Пун сугышы|Пун сугыш]]ларыннан соң бу территорияне римлылар басып ала башлыйлар, һәм [[Август]] идарә иткән вакытка буйсындыралар.
2нче гасырдан соң ярымутрауда нәсари дине тарала башлый. 5нче гасырның икенче яртысыннан соң [[вестготлар]] басып керә һәм алар үзләренең корольлекләрен төзиләр. [[711]]–[[718]]нче елларда гарәбләр бу җирләрне тулысынча диярлек басып алалар, һәм [[Хәлифлек]] эченә кертәләр. Тиздән Хәлифлек таркала, [[Кордова]]да [[Омейяд династиясе]] идарәсе саклана, 10нчы гасырда ил чәчәк ату чорына җитә. [[Кастилия]], [[Арагон]], [[Леон]]- христиан короллекләре бу илгә каршы бертуктаусыз сугышлар алып баралар([[Реконсиста]]). [[1492]]нче елда Арагон һәм Кастилия берләшеп маврларның соңгы дәүләте – [[Гранада]] әмирлеген алалар. Шул ук чорда Испания [[Яңа Дөньяга]] кораблар җибәрә, һәм зур колонияләрне басып ала.
* [[1529 ел]] [[22 апрель]] — {{Испан империясе байрагы}} һәм [[File:PortugueseFlag1750.png|20px|border]]/[[File:
Аурупада Карл V Габсбург ([[1516]]-[[1556|56]]) идарә иткән вакытта Испания Изге Рим империясенең үзәге һәм зур католик дәүләт була. Испания флоты( "җиңелмәс армада") җимерелүе, Англия белән сугышта җиңелү, Нидерланд провинөияләрен югалту Испаниянең Аурупага тәэсирен бетерә. Филипп III җитәкчелеге вакытында Испаниянең куәте кимүе башлана, моңа инквизиөиянеҗ тәэсире зур була. 18нче гасырда илнең өчке тотрыксызлыгы башлана: Габсбургларны Бурбоннар алмаштыра, 19нчы гасырда 5 тәмамланмаган инкыйлаб була:[[1808]]–[[1814|14]], [[1820]]–[[1823|23]], [[1834]]–[[1843|43]], [[1854]]–[[1856|56]] и [[1868]]–[[1874|74]]нче елларда. Бөтен инкыйлаблардан соң [[Конституцияле монархия]] кала.
[[1923]]нче елдан [[1930]]нчы елга кадәр Испаниядә [[Мигель Примо де Ривера]] диктатурасы урнаша. [[1931]]нче елдагы сайлаулардан соң илдә җөмһүрият иглан ителә. Уң хакимият идарәсенең "ике кара елы"ннан соң
Юл номеры - 57:
== География ==
[[
Испания Пиреней ярымутрауының зур өлешен, урта диңгездәге [[Балеар утраулары]]н, [[Атлантик океан]]дагы [[Канар утраулары]]н алыптора.
Шулай ук төньяк [[Африка]]да Испаниянең 5 суверен территориясе бар.
Испаниянең климаты бик үзенчәлекле: әгәр илнең төньяк-көнбатышы Аурупаның иң явым-төшемле урыннарының берсе булса, көньяк өлештә африка чүлләренә ошаган урыннаны күрү мөмкин.
Испанияне [[Швейцария]]дән соң Аурупаның иң таулы өлкәсе итеп саныйлар. Таулар һәм таулыклар илнең 90%ын алып торалар. Аурупадагы иң биек Месета(испанча өстәл) яссы таулыгы илнең яртысын диярлек алып тора, аның уртача биеклеге 660 метр. [[Месета]]да җәй бик кызу һәм коры, ә кыш салкын.
Илнең иң зур Пиреней таулар системасы көнбатыштан көнчыгышка таба 450 кмга сузылучы берничә параллель сырттан тора. [[Ането түбәсе]](3404 м) Пиренейның иң биек ноктасы.
Юл номеры - 74:
== Сәясәт ==
[[
'''Испания''' – [[Конституцияле монархия]]. Ил башлыгы – патша. Хәзерге вакытта ул – Хуан Карлос I. Парламент исеме – Генераль кортеслар, парламент ике палатадан тора – депутатлар конгресы һәм сенат. Сенатта 259 кеше (бөтен сенаторлар 4 елга сайлана), ә Депутатлар конгресында 350 кеше (4 ел). Хөкүмәтнең башлыгы – премьер-министр.
=== Сәяси партияләр ===
Испаниядә барлыгы 500дән артык сәяси партия һәм җәмгыяви хәрәкәтләр теркәлгән.
Иң зур партияләр:
Юл номеры - 92:
== Икътисад ==
Испания [[икътисад]]ы үсеш дәрәҗәсе буенча [[Аурупа Берлеге]] илләре арасында [[Финляндия]], [[Алмания]], [[Нидерландлар]] кебек алга киткән илләрдән ярыйсы калышып, ләкин [[Португалия]], [[Греция]] кебек дәүләтләрдән алда торып, урта урыннарны алып тора.
Испания [[ТМП]] үсеше буенча Аурупада абсолют лидер. [[Туризм]] һәм [[төзелеш]] икътисад үсешенә йогынты ясаучы төп тармаклар. [[Авыл хуҗалыгы]], [[эшкәртү сәнәгате]] алай ук алга китмәгән, ләкин монда да Испания АБ буенча күршеләреннән алда тора.
Чит ил инвестицияләренең килүе, евро бәясе арту, ипотеканың юн булуы төзелеш үсешен арттыра. АБның әгъзалары арасында тигезләндерү сәясәте алып баруына карамастан, Испаниядә бәяләр бик арзан. Испан гаиләсенең уртача кереме бик югары булмау сәбәпле, хакимият субсидияләр йәм льготалар ярдәмендә көнкүреш товарларына бәя артмауны кулда тота.
Юл номеры - 100:
== Административ бүленеш ==
Испания 17 автоном өлкәгә караган 50 провинциядән тора. Шулай ук [[Африка]]дагы ике автоном шәһәр бар: [[Сеута]] һәм [[Мелилья]].
[[
* [[Андалусия]] (исп. Andalucía)
Юл номеры - 158:
Шәһәрләрдә халыкның 76 %-ты яши. Халык тыгызлыгы – 79,7 кеше/км².
Төп дин – католиклар (95 %). Моңа карамастан, 2005нче елдан башлап берҗенесле никахлар рәхсәт ителгән.
Испаниядән тыш дөньяда 2,7 млн испанияле яши.
| |||