Финляндия: юрамалар арасында аерма
Контент бетерелгән Контент өстәлгән
к clean up, replaced: [[Файл: → [[Рәсем: (6) using AWB |
|||
Юл номеры - 33:
|телефон коды=358
}}
'''Финля́ндия''', рәсми исеме '''Финля́ндия Җөмһүрияте''' ({{lang-fi|Suomen tasavalta}}, {{lang-sv|Republiken Finland}}) — [[Аурупа]]ның төньягында урнашкан [[дәүләт]]. Финляндиянең [[башкала]]сы — [[Хельсинки]] шәһәре. Көнчыгышта [[Русия]], төньяк-көнбатышта [[Швеция]], төньякта [[Норвегия]] белән чиктәш. [[Балтыйк диңгезе]] тарафыннан юыла. Илнең мәйданы 338 145 км², ягъни Татарстан Республикасына караганда 5 мәртәбә зуррак. Барлык мәйданның 7 проценты гына эшкәртелә, ә калганы урманнар, күлләр һәм сарыкташлар. Ил тоташ урман белән капланган, аның төньяк өлешен генә тундра били.
Табигать үз хәлендә сакланган, күлләр исәпсез (60 000 чамасы).
Финляндия [[Аурупа берлеге]] һәм [[Шенген килешүе]] әгъзасы.
Юл номеры - 104:
[[2008 ел]]ның ахырында Финляндия халык саны 5 544 877 кешене тәшкил итте (47 % – ир кешеләр һәм 53 % – хатын кызлар).
Халыкның тормыш озынлыгы: ир-атлар биредә 76 яшькә җитсә, (Русиядә – 58,7 яшь), ә хатын-кызларның гомер озынлыгы 82,4 яшь (бездә – 71,8).<ref>[http://tatyash.ru/get.php?11181|51.htm#0 Финляндиядә ничек яшиләр? (Швециядә) / Җәүдәт ХӨСӘЕНОВ. Казан / – № 15 (11181), 2 август, 2008]
=== Милли состав ===
31.12.2008-гә Финляяндия милли составы<ref>[http://www.vaestorekisterikeskus.fi/ Väestörekisterikeskus]</ref>:
Юл номеры - 129:
== Финляндия татарлары ==
{{main|Финляндия татарлары}}
[[
Финляндиядә 900гә якын [[татар]] яши. [[2010 ел]]да Финляндия татарлары мәдәни оешмасы [http://www.azatliq.org/content/Finlandia_Tatarlari_bayrame/2015332.html 75 еллыгын бәйрәм итте]. Гомумән, Финляндия татарлары бик актив дип санала. Даими рәвештә төрле чаралар, бәйрәмнәр үткәрелә<ref>[http://www.azatliq.org/content/finlandia_dardmand_nasretdin/1878789.html Финляндия татарлары Дәрдмәндне искә алды]</ref>.
Юл номеры - 138:
{{Төп мәкалә|Финляндия тарихы}}
=== Борынгы тарих ===
[[
Археологик казынуларга күрә беренче кешеләр Финляндиядә якынча безнең эрага кадәр 8500 елда яши башладылар. Алар ау һәм ризык җыю белән шөгыльләнгәннәр, таш коралларын кулландылар. 3 меңъеллыкта (б. э. к.) балчыктан савыт-саба эшләнә башланды <ref>http://web.archive.org/20020210163438/www.geocities.com/ojoronen/EARLYFIN.HTM</ref>. 32 гасырда (б. э. к.) хәрби [[балта]]лар белән бергә җирне хуҗалык максатыннан куллана башлыйлар.
Юл номеры - 156:
=== Бәйсез Финляндия ===
Русия монархиясе җимерелгәннән һәм [[Октябрь инкыйлабы]]ннан соң фин Сенатына [[1917 ел]]ның [[6 декабрь|6 декабрендә]] бәйсезлек игълан итәргә мөмкинчелек бирде. Гражданлык сугышы башлана. Бу сугышларда 35000 кешедән артык һәлак булды.
"Акларының" җиңүеннән соң Финляндия гаскәрләре Көнчыгыш [[Карелия]]гә һөҗүм иттеләр. [[Беренче совет-фин сугышы]] башлана. Ул [[1920 ел]]да гына тәмамлана.
[[1939 ел]]да Совет Берләшмәсе [[Совет-фин сугышы (1939-1940)|Фин сугышы]]н башлый. Берничә сугыштан соң Финляндия үз территориясеннән өлеш югалтты.
Кыска дуслыктан соң [[1941 ел]]да Совет Берләшмәсе Финляндиянең Хәрби Һава Көчләренең аэродромына һөҗүм итәләр, Финляндия Икенче дөнья [[ССРБ]] каршы сугышына керде. [[1944 ел]]ның җәендә финнар белән [[ССРБ]] дуслык раслана.
Юл номеры - 169:
== Дәүләт төзелеше һәм сәясәт ==
Финляндия — бер өлешчә [[автономия]]ле ([[Аланд утраулары]]) унитар [[дәүләт]]. Идарә итү формасы буенча Финляндия — җөмһүрият.
Финляндия конституциясе буенча канун чыгару вазыйфалары белән '''Эдускунта''' исемле [[Финляндия парламенты]] һәм президент шөгыльләнә. Канунны үтәү вазыйфалары президентка һәм Дәүләт Шурасына йөкләнгән.
=== Президент ===
Юл номеры - 177:
=== Парламент ===
[[
Финляндиянең парламентның төп институтлары 1863 елда барлыкка килгән. Русия императоры [[Александр II]] 1863 елда фин сеймын чакыру турында карар кабул итә. Финляндиянең үзаллы үсеше шушы вакыйгага тыгыз бәйләнгән, чөнки фин теле рәсми хакимият теле итеп танылган.
[[Эдускунта]] — илнең бер палаталы парламенты, ул 200 депутаттан тора. Депутатлар бөтен халык сайлауларында сайланып, 4 елга билгеләнәләр .
Юл номеры - 187:
== Административ-территориаль бүленеш ==
[[
Финляндия провинциаль шуралар белән идарә ителгән 20 провинциягә бүленә. Үз чиратында провинцияләр коммуналарга бүленәләр. Аларның саннары берләштерү сәясәтенә күрә даими кыскартыла, [[2010 ел]] башына Финляндиядә 342 коммуна булды.
Юл номеры - 214:
== Икътисад ==
[[
Финляндия югары индустриаль илләр рәтенә керә. Дөнья сәнәгатендә аның өлеше зур түгел — 0,4 %, дөнья сәүдәсендә исә 0,8 %. Тулаем милли продукт [[2002 ел]]да 140,5 млрд евро тәшкил итә.
Юл номеры - 220:
== Туризм ==
[[
Финляндия туристларында иң зур кызыксыну уяткан шәһәр — ил башкаласы [[Хельсинки]]. Башка шәһәрләрне дә туристлар зиярәт итә: [[Тампере]], [[Турку]], [[Оулу]], [[Куопио]] һәм [[Порвоо]].
| |||