|
[[File:light cone.svg|thumb|Öç ülçäneşle [[waqıt]]-[[fäza]]/''[[yaqtılıq]]'' konusı, <math>x_1^2+x_2^2=t^2</math>.]]
'''[[Tatar teleneñ orfografiäse]]''' — Tatarstan Respublikası Prezidentı tarafınnan [[1999]] yılnıñ [[15 sentäber]]endä qul quyılğan qanunda qabul itelgän [[tatar älifbası]]na nigezlänep tözelde, [[2012]] yılnıñ [[24 dekäber]]endäge ''[[Tatarstanda tatar telen däwlät tele bularaq qullanu turında qanunı]]'' arqasında yañartıldı ''<small>([[Räsmi tel|Räsmi]] latin yazılışı oechen [[urtaq törki älifba]]sı xärefläre qullanıla: ä, ñ, ö, ü)</small>''.
'''[[Maxsus çağıştırmalılıq teoriäse]]''' - [[Albert Einstein]]'nıñ [[fizik]] teoriäse ([[1905]]), [[Makswell tigezlämäläre]] yärdämendä kürsätelän. [[İsaak Nyuton]] fizikasın almaştırdı.</br>Teoriäne böten fizik cämäğät qabul itä. Teoriägä qarşı eksperiment näticäläre xata bulıp sanalalar. [[Ğomumi çağıştırmalılıq teoriäse]] eksperimentlarga täñgäl kilä, şunlıqtan [[gravitatsiä]]neñ başqa teoriälärgä yul qardırmıy.
<p>Yaña latin yazuına nigezlängän tatar älifbası 34 [[xäref]]tän tora: anda [[suzıq awaz|suzıq]] [[awaz]]larnı belderüçe — 9, [[tartıq awaz|tartıqlarnı]] belderüçe — 25 xäref kürsätelgän.
[[Файл:Tatar telenen orfografiase 05.jpg|left|200px|thumb]]
[[Apostrof]], siräk qullanılğanlıqtan, alfavitta ayırım urın almağan, ul, hämzäne (tä'min) belderüçe häm neçkälek bilgese bularaq, barı [[orfografiä]]dä genä isäpkä alına.
== Maxsus çağıştırmalılıq teoriäse postulatları ==
Bu qanundağı alfavit, nigezdä, 1927—1939 yıllarda qullanılğan “[[Yañalif]]” alfavitın yañadan torğızuğa qaytıp qala. Läkin biredä “Yañalif”ne tulısınça şul kileş kire qaytaru yuq, häm ul bula da almıy, çönki anıñ qullanılmawına 60 yıl ütte, tormış üzgärde: yazuları [[Latin älifbası|latin grafikasına]] nigezlängän Könbatış tellären öyränü massaküläm küreneşkä äylände, xalıqara urtaq [[sanaq]]lar belän eş itü, xätta dönyaküläm informatsiä sistemasına — [[internet]]qa çığu ğädätkä kerde, [[törki xalıqlar]]nıñ üzara aralaşa, ber-bersen ruxi bayıta alu mömkinlekläre açıldı.
1. Berençe postulat (''çağıştırmallılıq postulatı'')
Menä şul şartlarda “Yañalif” üzgärtelmiçä torğızılğan bulsa, tatar balası, tatar häm çit il latinitsaları arasındağı ayırmalarnı kübräk kürep, qıyın xäldä yışraq qalır ide, tatar keşese, sanaq qullanğanda, bigräk tä anıñ yärdämendä internetqa çığıp eşlägändä, qıyınlıqlarnı kübräk kürer ide, törki tuğannarınıñ yazuların uqırğa turı kilsä dä, törle çitenleklärgä duçar bulır ide.
: Törle inertsial küzätüçelär fizik küreneşlär küzätülärneñ näticäläre üz-üzenä häm real täbiğät küreneşenä yaraşırğa tieş. Yäğni, [[Ğäläm]]neñ sıyfatları inertsial küzätäçeneñ urınlaştırılına bäyle bulmıy.
: Här inertsial küzätüçe öçen här fizik teoriä metematikçä bertörle.
2. İkençe postulat (''c''-nıñ daimilege)
Şuşı äytelgännärne istä totıp, [[Tatarstan Respublikası Däwlät Sovetı|TR Däwlät Sovetı]] Zakonğa “Yañalif”ne beraz üzgärtep tözelgän yaña alfavitnı täqdim itte, häm ul, bilgele, kimçelekläre bulsa da, xäzerge zaman taläplärenä nığraq cawap birä.
: [[Vakuum]]da ''[[yaqtılıq tizlege]]'' (''c'') böten inertial küzätüçelärgä bertörle, böten yünäleşlärgä bertörle, çığanaqnıñ häm küzätüçeneñ tizlegenä bäyle bulmıy. Eksperimentalçä tikşertkän. Berençe häm İkençe postulattan şundıy sözemtä ide: yaqtı taratu öçen bernindi moxit ("äfer" dä) kiräkmi.
<p><noinclude>{{TwinLAT|Калып:Баш бит/Сайланган мәкалә}}</br>
Bu '''''[[baş bit]]'''''täge "saylanğan mäqälä" bülegenä tekst urnaştıru üzäge. </noinclude>
| 