Qayum Nasıyri: юрамалар арасында аерма
Контент бетерелгән Контент өстәлгән
töpçek |
tulılandırıldı |
||
Юл номеры - 1:
[[image:Qayum_Nasírí.jpg|right|Qayum Nasírí]]
'''Ğäbd-el-Qayum Nasír Ğäbd-el-Nasír ulı''' (yä ki '''Qayum Nasírí''') ([[1825]]. [[14. Febräl]] – [[1902]].) kürenekle [[ğälim]], [[yazuçı]] häm [[Tatar xalqı]]nıñ mäğrifätçese üzeneñ fänni xezmätläre häm küpqırlı eşçänlege belän [[Tatar mädäniäte]], fäne häm íctímağí fikerendä tirän ez qaldırğan şäxeslärneñ berse. Anıñ qäläme astınnan matur [[ädäbiät]], [[xalıq ícatı]], [[telbelem]], [[mäğrifät]], [[isäpläw]], [[taríx]], [[cäğräfiä]], astronomia häm başqa ölkälärgä qağılğan 40lap [[fän]]ni xezmät wä äsär çığa.
Q.Nasírí çın mäğnäsendä böyek ğälim. Ul bar ğömeren, ğilemen, säläten [[Tatar xalqı]] arasında mäğrifät nurı taratuğa bağışlí.
Q.Nasírí [[1825]]. yılnıñ [[14. Febräl]]endä elekkege [[Qazan guvernısı]] [[Zöyä]] cirlegeneñ [[Yuğarı Şırdan awılı]]nda tua. Anıñ ätise Ğäbdelnasír uqımışlı keşe bula, qäläm tibrätä, [[Ğäräp tele|Ğäräp]], [[Farsí tele|Farsí]] häm [[Urıs tele|Urıs]] tellären yaxşı belä, kitaplar yaza ide. Zamanına qarata bu siräk küreneş bulğanğa, Nasír'lar ğäiläse tirä-yaqtağı başqa ğäilälärdän şaqtí ayırılıp torğan. Ğäbd-el-Nasír balaların kitapnı häm xezmätne söyärgä öyrätkän.
Bulaçaq ğälim-yazuçınıñ balaçağı tuğan awılında uza. [[1841]]. yılda Qayumnı [[Qazan]]ğa alıp kilep [[mädräsä]]gä urnaştıralar. Mädräsäne ul [[1855]]. yılda tämamlap pişqädäm däräcäsen alıp çığa. Şul uq yılnı Q.Nasírínı Urıs ruxanílar äzerli torğan “Duxovnoye uçilişçe”ğä, wä annarı “Duxovnaya seminarí”ğa [[Tatar tele]] uqıtuçısı itep çaqıralar. Mondağı keşelär belän aralaşu aña [[Urıs tele]]n öyränergä mömkinlek tudıra häm ul belemen arttıru maqsatında irekle tıñlawçı sífatında [[Qazan üniversitäte]]nä yöri başlí.
15 yıl däwamında Q.Nasírí seminarída bulaçaq Urıs ruxaníların uqıta häm [[1871]]. yılda annan kitep [[Tatar]] balalarına [[Urıs tele]]n öyrätü mäktäben aça. Läkin [[1876]]. yılda [[Urıs]] bulmağan [[mäktäp]]lär buyınça inspetor V.V.Radlov belän urtaq tel taba almağan Q.Nasírí [[möğälim]]lek ğämälen tuqtata häm barlıq ğömeren fänni-mäğrifäti häm yazuçılıq eşenä bağışlí. Bu yıllarnı Q.Nasírí üzeneñ köçle häm sänğätçä iñ qämil bulğan äsärlären ícat itä.
Q.Nasíríneñ fänni häm ädäbi eşçänlege [[1850. yıllar]]nıñ axırında başlanıp kitä. Kiñ qaraşlı ğälim fänni belemnärneñ törle ölkälärenä üzennän layıqlı öleş kertä. Anıñ berençe xezmäte [[Tatar tele]] beleme buyınça «''Qısqaça nöxü kitabı''». Bu kitap [[1860]]. yılda basılıp çığa. Qayum ağa [[Tatar tele]]ndä 10 [[suzıq]] buluın bilgelägän, küräbez anıñ isemendä dä unınçı [í] awazı ike tapqır bar. [[Tatar tele]]ndä [[«Tañ yoldızı» gäcite]]n çığaru Q.Nasírínıñ küptänge xíalı bula, läkin [[Urıs]] xäkimiätenä gäcit çığaruğa röxsät birülären sorap möräcäğät itkän üteneçen kire qağalar. Şunnan soñ mäğrifätçe [[1871]]. yılda Tatar waqıtlı matbuğat wazífaların ütägän yıllıq östäl [[täqwim]]nären çığara başlí.
Tuğan awılında mäktäp saldıru mäğrifätçeneñ küñel türendäge xíalı bula. Ölkän keşelär süzenä qarağanda Q.Nasírí bu mäktäpne tözetkän, läkin anıñ bínası bügenge köngäçä saqlanmağan. Ğälimneñ yaqtı süräte awıldaşlarınıñ küñelendä genä tügel, xalqıbıznıñ ütkäne häm ğälimneñ bay mírası qäderle bulğan barlıq keşelärneñ yörägendä saqlanaçaq.
== Monı da qara ==
| |||