Карелия мәсьәләсе

Карелия мәсьәләсе (фин. Karjala — kysymys) - Көнбатыш Карелияне контрольдә тоту буенча СССР һәм Финляндиянең үзара территориаль дәгъваларын берләштергән термин.

1939-1940 елларда совет-фин сугышыннан һәм 1944-1944 елларда совет-фин сугышыннан соң СССР алган территорияләр (кызыл төс )

Тарихы үзгәртү

Термин 1920 елда РСФСР һәм Финляндия арасында Тарту тыныч шартнамәсе төзегәннән соң барлыкка килә, аның нигезендә бәхәсле территория Финляндиягә беркетелә, аннары, 1939-1940 һәм 1944-1944 сугышлары нәтиҗәсендә, әлеге территория СССР контроленә күчә. Бу территориянең карел һәм фин халкы Финляндиягә эвакуацияләнә (якынча 422 мең кеше).

Мәскәү тынычлык килешүе (1940) һәм СССР белән Финляндия арасында Париж тынычлык килешүе (1947) СССР территорияләрен ныгыта: Карелия Кичүе, Петсамо, Салла — Куусамо һәм Фин култыгының ерактагы утраулары СССРга күчә. СССРның тартып алынган җирләре Көнбатыш Карелиянең Карело-Фин Совет Социалистик Республикасы составына керә. 1944 елда Карелия муентыгы Ленинград өлкәсе составына керә, ә 1956 елда Карел-Фин ССР РСФСР составында автономиягә үзгәртелә, аның исеменнән «финская» сүзе алына.

Үзгәртеп коруның кызган чагында, дипломат һәм политология докторы Юкка Сеппинен фикеренчә Михаил Горбачев Карелия АССР территориясен торгызу һәм үстерү өчен ресурслар җитмәүгә бәйле рәвештә, Карелияне Финляндия составына тапшыру турында сөйләшүләрне башларга әзер була. Беренче тапкыр сүз «карел мәсьәләсе»нең мондый чишелеше турында 1990 елның җәендә икенче Роченсальм сугышының 200 еллыгын бәйрәм иткән көннәрдә бара: Сеппинен Хельсинкида СССР илчесе киңәшчесе Лев Паузиннан сөйләшүләр турында белә. Тик Финляндия Президенты Мауно Койвисто мондый сөйләшүләргә каршы килә, «Көнбатыш Финляндиянең Выборг йөзендә көндәше» булырга теләмичә һәм Финляндияне тулысынча халык белән урнаштыру мөмкинлеге булмый. Карелияне сату мөмкинлеге турында Тышкы эшләр министрының элеккеге урынбасары Андрей Федоров сөйли, әмма фикер алышуларның фактын Геннадий Бурбулис кире кага.

Чикне дәүләт дәрәҗәсендә яңадан карау мәсьәләсе, нәтиҗәдә, бер генә як та күтәрми. 1991 елның 30 декабрендә Финляндия Россияне СССРны дәвам итүче дәүләт буларак игълан итә. 1992 елның гыйнварында "Россия Федерациясе һәм Финляндия Республикасы арасында мөнәсәбәтләр нигезләре турында килешү" төзелә.

Хәзерге хәле үзгәртү

2000 елның язында Финляндия Президенты итеп сайланган Тарья Халонен шул ук елның июнендә Мәскәүгә рәсми визит белән килә һәм беренче тапкыр Владимир Путин белән очраша. Визит барышында фин журналисты Карелия территориясе язмышы турындагы мәсьәләне кузгата. Путин моңа җавап итеп «территориаль мәсьәлә безнең өчен хәл ителде һәм ябылды», — дип ул беренче тапкыр үз позициясен билгели.[1].

Финляндиядә, җәмәгатьчелек фикерен соңгы сораштыру мәгълүматлары буенча, респондентларның 26-38% ы югалган территорияләрне кире кайтару өчен чыгыш ясый, 52дән 62 % ы-каршы. Карелиягә кайтуны яклаучылар Мәскәү (1940) һәм Париж (1947) шартнамәләре мәҗбүри характерда һәм бары тик Трту тынычлык килешүе генә законлы, чөнки беркайчан да гамәлдән чыгарылмаган дигән фикердә.

2006 елның җәендә «Эхо Москвы» радиостанциясенең туры эфирында Финляндия тышкы эшләр министры Эркки Туомиоя Россия белән Финляндиянең территориаль бәхәсләре булмавын әйтә. Ул билгеләп үткәнчә, «Карелиядән килгән депортантларның үзләренә югалган милекне кайтару таләпләре өчен «юридик нигезләр» юк, күчерелгән барлык затлар фин Хөкүмәтеннән югалтулар өчен компенсация алды», — дип аңлата министр.

2010 елда суд РФ Җинаять кодексының 280 маддәсе 1 өлеше буенча Петрозаводскида яшәүче бер кешегә хөкем карары чыгара һәм аңа 1940 елга кадәр Финляндиядә булган Карелия, Мурманск һәм Ленинград өлкәләренең чик буе территорияләрен тапшыру турындагы өндәмәләр белән агитация листовкаларын шәһәрдә тараткан өчен 100 мең сум күләмендә штраф билгели.

Финляндиянең рәсми хакимиятләре Россия белән Финляндия арасында территориаль мәсьәлә юк дип таный.

Чыганаклар үзгәртү

  • Сюкияйнен И. И. Карельский вопрос в советско-финляндских отношениях в 1918—1920 годах. — Петрозаводск: Госиздат Карело-Финской ССР, 1948. — 170 с.

Искәрмәләр үзгәртү

  1. Sergei Prozorov: Border Regions and the Politics of EU-Russian Relations 2009 елның 16 март көнендә архивланган.2004, (pdf, ингл.)

Тышкы сылтамалар үзгәртү