Гади кара елан

(Кара еланнар битеннән юнәлтелде)

Гади кара елан — безнең илнең иң билгеле агулы еланнарыннан берсе. Ул бөтен урман зонасында киң таралган.

Гади кара елан
Сурәт
Кыскача исем V. berus
Халыкара фәнни исем Vipera berus L., 1758[1][2]
Таксономик ранг төр[1][2]
Югарырак таксон Настоящие гадюки[d][1][2]
Таксонның халык атамасы Adder[3], kyy[4], zmije obecná[5], adder[6], vipère péliade[6], adder[6], Kreuzotter[6], Paprastoji angis[7], Hugorm, Buorm, navadni gad һәм 极北蝰[8][9][10]
Тәүге атамасы Coluber berus[d][11]
Гомер озынлыгы 10 ел[12]
ХТСБ саклану статусы югалу куркынычы иң аз булган[d][13]
Бүләкләр
Төрләр ареалы харитасы
Яшәү тирәлеге коры җир[14]
Туклану чыганагы йорт тычканнары[d][15], крысы[d][15], полёвка[d][15], Җир тычканнары[15], A. fragilis[d][15], Көзәннәр[d][15], mole[d][15], койрыксызлар[d][15], тритоны[d][15], хвостатые земноводные[d][15], йомырка[15] һәм кошлар[15]
Чехия Республикасының юкка чыгу куркынычы булган төрләре Кызыл исемлеге статусы зәгыйфь[d][5]
Тәүлек циклы дневной образ жизни животных[d][14]
Ареал таксона Норвегия, Швеция, Финляндия, Латвия, Эстония, Литва, Франция, Дания, Алмания, Австрия, Швейцария, Италия, Бельгия, Нидерланд, Бөекбритания, Польша, Хорватия, Чехия, Словакия, Словения, Маҗарстан, Румыния, Россия, Украина, Монголия һәм Кытай[9]
Оя зурлыгы 9[16]
Ссылка на авторов таксона Linnaeus, 1758
 Гади кара елан Викиҗыентыкта

Кышкы йокыдан апрель азагы — май башында «уянып чыга һәм кояш яхшы җылыткан төрле урыннарда — агач төпләрендә, ауган агач астында, өем асларында, юл буйларындагы сөзәклекләрдә күренә башлый. Җылыну чоры 1-4 атна барырга мөмкин, бу вакытта еланнар сүлпән була һәм күзгә күбрәк чалына. Гади кара елан төрле төстә булырга мөмкин, ләкин Татарстанда ешрак кара төстәгесе очрый. Аркасы буйлап бормалы бизәк сузылган, соры тостә-гесе сирәк очрый, һәм ул күбрәк яшь еланнарда күзәтелә. Ана гади кара елан август аенда 17-19 см озынлыктагы 14 ләп бала тудыра. Олы еланнарның озынлыгы 80-90 см га җитә. Гади кара елан төрле умырткалыларны — вак кимерүчеләрне, көрәнтешләрне, кәлтә, бака һәм хәтта ояларын җирдә ясаучы кошларның нәни кошчыкларын да аулый. Табышын бөтен килеш йотып җибәргәнче, башта агуы белән үтерә. Кара еланнарның агу-теш аппараты катлаулы төзелешле. Аларның агулы казык тешләре эре һәм яткан хәлдә генә авыз эченә сыеп бетә. Агу бизләре — үзгәргән селәгәй бизләре. Корбанының җәрәхәтләнгән урынына агу шприцны (укол энәсен) хәтерләткән куыш теш буйлап агып төшә. Татарстанда кара елан чагу очраклары чагыштырмача сирәк, ул да булса кешеләрнең саксызлыгы аркасында гына. Шуңа күрә гөмбә, җиләк җыйганда, печәнлекләрдә, гомумән, кара елан булган урыннарда сак һәм игътибарлы булырга кирәк. Еланнар беркайчан да башлап үзләре һөҗүмгә ташланмыйлар, алар үзләренә куркыныч янаганда гына тешлиләр (чагалар). Кара елан агуы дару препаратлары ясау өчен файдаланыла. Гади кара елан, сан ягыннан кими барганлыктан, Татарстан Республикасының Кызыл китабына кертелгән.

Чыганаклар үзгәртү

  1. 1,0 1,1 1,2 Integrated Taxonomic Information System — 2004.
  2. 2,0 2,1 2,2 The Reptile Database / P. Uetz — 2015.
  3. Wildscreen ARKive — 2003.
  4. Finnish Biodiversity Information Facility — 2012.
  5. 5,0 5,1 Portál informačního systému ochrany přírodyAgentura ochrany přírody a krajiny České republiky.
  6. 6,0 6,1 6,2 6,3 Бельгийский список видов
  7. Tarybų Lietuvos enciklopedijaVyriáusioji enciklopèdijų redãkcija, 1985.
  8. (unspecified title)doi:10.17520/biods.2022639
  9. 9,0 9,1 (unspecified title)doi:10.17520/biods.2023126
  10. list of endangered and protected species of China
  11. Integrated Taxonomic Information System — 1996.
  12. Animal Diversity Web — 1995.
  13. The IUCN Red List of Threatened Species 2022.2 — 2022.
  14. 14,0 14,1 Mari-Ann Otkjaer Da Silva, Damsgaard C., Wang T. Morphology and evolution of the snake cornea // J. Morphol.Boston: Wiley, 2019. — ISSN 0362-2525; 1097-4687; 0022-2887doi:10.1002/JMOR.21094PMID:31876020
  15. 15,00 15,01 15,02 15,03 15,04 15,05 15,06 15,07 15,08 15,09 15,10 15,11 The Life-History of British Serpents and Their Local Distribution in the British Isles
  16. Shine R. A neglected life‐history trait: clutch‐size variance in snakes // Journal of Zoology / Zoological Society of LondonWiley-Blackwell, 1996. — 15 p. — ISSN 1469-7998; 0022-5460; 0952-8369