Белосток

Белосток (пол. Białystok, белар. Беласток, литв. Balstogė, рус. Белосток) — Польша шәһәре, Подлясье воеводалыгының административ үзәге.

Белосток
Ил	Польша
Воеводалык	Подлясье воеводалыгы
Координатлар	53°7'N, 23°10'E
Башлык	Tadeusz Truskolaski[d]
Беренче телгә алу	1437
Мәйдан	102,12 км²
Халык саны	294 001 кеше
Сәгать кушагы	UTC+1
Телефон коды	(+48) 85
Почта индексы	15-XXX
Кардәш шәһәрләр	Эйндһовен, Калининград, Каунас, Реҗҗо-ди-Калабрия, Елгава, Һродна, Милуоки, Дижон, Ченстохова, Псков, Чунцзо[d], Гөмре, Таллин, Лутск, Бельцы[d], Борнова[d], Гори[d], Өркет, Йехуд[d], Лусака[d], Мадзара-дел-Валло, Слима[d], Сумкает һәм Тум

Халык саны — 294 001 кеше (2011).

География

Шәһәр Супрасль елгасында, Төньяк Подлясье түбәнлегендә, Варшаудан 188 километр төньяк-көнчыгышрак урнакан.

Тарих

Казан соборы, XIX гасырның икенче яртысы

Беренче тапкыр 1437 елда телгә алына.

1749 елда шәһәр статусы бирелә.

Речь Посполитаяның өченче бүлүе буенча (1795 ел) Пруссия составына кертелә. Тилзит солыхы буенча (1807 ел) Наполеон тарафыннан Русия империясе составына тапшырыла.

1842 елга кадәр Русия империясенең Белосток өлкәсе үзәге, 1842 елдан — Гродно губернасыеың өяз шәһәре.

Беренче бөтендөнья сугышы

Беренче бөтендөнья сугышы барышында 1915 елның 13 августында шәһәр алманнар тарафыннан басып алына. 1918 елның мартында Белорус Халык Республикасы өлеше булып игълан ителә. 1919 елның 19 февралендә Польша тарафыннан басып алына. 1920 елның 28 июлендә Кызыл Армия Белостокны ала, шәһәрдә Польшаның коммунистик хөкүмәте оештырыла. Бер ай үткәч поляклар тарафыннан кайтарыла.

1919–1939 елларда — Польшаның Белосток воеводалыгының үзәге.

Икенче бөтендөнья сугышы

1939 елның сентябрьдә алманнар тарафыннан басып алына, ләкин Молотов-Риббентроп килешүе буенча шунда ук ССРБ составына тапшырыла. 1944 елга кадәр БССРның Белосток өлкәсе үзәге булып торган. 1941 елның 27 июнендә алманнар шәһәрне кабаттан басып алалар, шуның белән бергә шәһәр тирәсендә Белосток-Минск сугышы барышында 10-нче совет армиясе чолганышка эләккән.

Нацист оккупациясе вакытында — Белосток окургы үзәге.

1944 елның июльдә шәһәр Кызыл Армия тарафыннан азат ителә, ә шул ук елның сентябрьдә Белосток янәшәсендә булган районнары белән Польшага тапшырыла.

Халык

1857	1897	1921	1931	1950	1960	1970	1978	1988	2002	2011
13 787	66 032	76 792	91 335	68 503	120 921	168 500	211 600	264 309	291 660	294 001

Милли состав

2002 елдагы милли состав: поляклар – 93,4 % (272 266); белоруслар – 2,55 % (7 434); украиннар – 0,14 % (417); урыслар – 0,06 % (194); татарлар – 0,06 % (189); башкалар – 3,73 % (10,883).

1921 елдагы милли состав:: яһүдләр – 48,4 % (37 186); поляклар – 46,6 % (35 832); алманнар – 1,99 % (1 529); урыслар – 1,93 % (1 486); белоруслар – 0,8 % (629); литвалылар – 0,05 % (40); башкалар – 0,11 % (90).

1897 елдагы милли состав: яһүдләр – 62 % (40 972); поляклар – 17,2 % (11 385); урыслар – 10,2 % (6 797); алманнар – 5,6 % (3 705); белоруслар – 3,7 % (2 447); литвалылар – 0,01 % (13); башкалар – 1,07 % (713).

Икътисад

Азык-төлек, агач эшкәртү, керамик сәнәгатьләре, машиналар төзү.

Мәгариф

Шәһәрдә 15 югары уку йорты урнаша; 1997 елда Белосток дәүләт университеты ачылган.

Галерея

• 

  Тимер юл вокзалы

• 

  Браницкийлар сарае

• 

  Иоанн Павел II һәйкәле

• 

  Белосток дәүләт университеты, хокук факультеты

• 
• 

  Белосток университеты китапханәсе

• 

  Православ соборы

• 

Шәһәрдә туганнар

• Максим Литвинов (чын исем — Меер-Генох Моисеевич Валлах) — инкыйлабчы, ССРБ дәүләт эшлеклесе.