Барсакелмес
 |
Бу мәкаләгә башка Википедия мәкаләләре сылтамыйлар. Зинһар, ярдәмчене кулланып, кабул ителгән киңәшләргә күрә сылтамалар куегыз.
|
Барсакилмәс (каз. Барсакелмес) — Арал Диңгезендә элеккеге утрау, хәзерге заманда Казакъстанның Кызылурда өлксенең Арал районында урочище.
Арал шәһәреннән 180 км дан көньяк-көнбатышта урнашкан. Климат кинәт континенталь, коры (уртача еллык явым-төшемнәр микъдары 128 мм). Июльдә уртача һава температурасы (абсолют максимум +44 °C). Январьнең уртача температурасы −13 °C (абсолют минимум −36 °C).
Урочищеның көньяк өлеше иң биек урыннары диңгез дәрәҗәсеннән 108 м га кадәр билгеләр белән күтәрелгән плато булып тора. Төньяк өлеше - сөзәк дулкынлы тигезлек, ул вакытлы су агымнары үзәннәре белән киселгән. Күбесенчә туфраклар соры-көрән, урыннары белән комнар, такымнар һәм солончаклар. Киптерелгән диңгез төбе чикләрендә - марш һәм диңгез буе солончаклар.
Утрауның горизонталь озынлыгы 1960-ынчы елларда 23 кә 7 километр булган (45°38′07″ т. к. 59°54′30″ кч. о.HGЯO). Соңыннан Арал Диңгезенең тиз саюына бәйле утрау үлчәмнәре тиз үскәннәр. 1990-ынчы елларның икенче яртысында Барсакельмес ярымутрауга әверелгән, 2000-енче еллар башында аның үлчәмнәре 40 ка 16 км булган.
2009 елның җәендә Зур Арал Диңгезенең көнчыгыш өлешенең коруы нәтиҗәсендә Барсакельмес ярымутрау булудан туктаган.
Урочище территориясендә дәүләт Барсакельмес тыюлыгы урнашкан.
Барсакельмес утравының тарихи атамасы - Сужок (су юк).
Сәнгатьтә утрау үзгәртү
- Утрауда 1924 елда Борис Лавренёвның "Кырык беренче" повестенең вакыйгалары уза.[1].
- Утрау совет матбугатында публикацияләре белән мәшһүр, аларда утрауның исеме тарихка кадәр динозавр, Танылмаган Очучы Объектлар төркеменең җиргә утыруы, вакыт йөреше бозулыларына бәйле. Барсакельмес турында риваятьләр язучы-фантаст Сергей Лукьяненко катнашкан уйнауның җимеше булып торалар:
«История, на которую „Техника — молодежи“ недавно уже начала ссылаться, как на бесспорный факт существования летающих тарелок и машин времени, оказалась полностью высосана из пальца. Независимо друг от друга в розыгрыш включались все новые и новые поколения. И если не поставить сейчас точку над Барса-Кельмес, то и наши внуки будут организовывать экспедиции на несчастный островок. Так что — каюсь. Грешен. И бодрая картинка из „ТМ“, где птеранодон несет в клюве летающую тарелку, увы, лишена оснований»[2].
- Утрау исеме хөрмәтенә Үзбәкстан язучысы Джонрид Абдуллахановның роман-трилогиясе аталган.
- Риваятьләрнең берсе буенча, 1950-енче — 1960-ынчы елларда Барсакельмес утравында Абдразак дигән кеше яшәгән. Сөйләүләр буенча аны монда беренче "линза" - табышмаклы очу объект пәйда булгач туганнары китергән. Шул объектлар ул күз алдына пәйда булулар ярдәмендә мәгълүмат алган.[3].
- Барсай-Гельмес үзгәртелгән атамасы астында, ул "Идиот хыяллары" фильмында искә алына — нәкъ менә шунда Корейко кача.
Шулай ук карарга мөмкин үзгәртү
Искәрмәләр үзгәртү
- ↑ Казахстанская правда — Уходя — возвратись. әлеге чыганактан 2012-12-09 архивланды. 2011-06-22 тикшерелгән.
- ↑ Информационная сводка КЛФ МГУ. Выпуск 9
- ↑ Жизнь на островах — Остров Барсакельмес — место, откуда можно и не вернуться…