Акоп Акопян
Акоп Акопян, Ако́п Мнацака́нович Акопя́н (әрм. Հակոբ Հակոբյան Մնացականի; 1866 елның 29 мае, РИ, Елизаветполь губернасы, Елизаветполь өязе, Елизаветполь ― 1937 елның 13 ноябре, СССР, Грузия ССР, Тбилиси) ― әрмән совет язучысы, тәрҗемәче һәм шагыйрь; әрмән пролетар әдәбиятына нигез салучы[1]. Әрмәнстанда марксизмны беренче пропагандалаучыларның берсе. Әрмәнстан ССР һәм Грузия ССРның халык язучысы (1923)[2].
| Акоп Акопян әрм. Հակոբ Հակոբյան | |
|---|---|
 | |
| Тугач бирелгән исеме: | әрм. Հակոբ Հակոբյան Մնացականի |
| Туу датасы: | 29 май 1866 |
| Туу урыны: | РИ, Елизаветполь губернасы, Елизаветполь өязе[d], Елизаветполь |
| Үлем датасы: | 13 ноябрь 1937 (71 яшь) |
| Үлем урыны: | СССР, Грузия ССР, Тифлис |
| Ватандашлык: |  РИ, СССР |
| Эшчәнлек төре: | язучы, тәрҗемәче, шагыйрь |
| Юнәлеш: | шигърият, проза |
| Жанр: | поэма, шигырь |
| Иҗат итү теле: | әрмән |
Тәрҗемәи хәле
үзгәртү1866 елның 29 маенда Елизаветполь (хәзерге Гәнҗә) шәһәрендә һөнәрче гаиләсендә туган. Белемне Гәнҗә гимназиясендә алган, бишенче сыйныфтан чыгарылган. Бакуда нефть промыселларында кара эшче, эшче, бухгалтер булып эшләгән, соңрак Тифлискә күчеп, Тифлис банкында хезмәткәр булып эшләгән. 1894 елдан революцион хәрәкәттә катнашкан. 1904, 1909, 1919 елларда кулга алынган.
1904 елдан РСДРП әгъзасы, большевик. Кавказ арты федерациясе[d] Үзәк башкарма комитеты әгъзасы. Шагыйрьнең дөньяга карашына аның дусты Степан Шаумян йогынты ясаган[1].
1901 елдан (тәнәфесләр белән) Тифлис коммерция банкында эшләгән. 1903 елда Голицын тарафыннан әрмәннәрнең чиркәү-мәхәллә мәктәпләре милкен тартып алуы уңаеннан оештырылган демонстрациядә катнашкан, митинг барган Ванская урамында казаклар тарафыннан каты кыйналган. 1911 елда, партия оешмасы кушуы буенча, Акопян Парижга барган. 1921 елда, Грузиядә Совет хакимияте урнаштырылганнан соң, Грузия банклары комиссары булган.
1937 елның 13 ноябрендә Тбилисида вафат булган. Тбилисида, Ходживанк пантеонында җирләнгән.
Җәмәгать эшчәнлеге
үзгәртү
Иҗтимагый һәм әдәби эшчәнлеге пролетариатның революцион көрәше белән тыгыз бәйләнгән. Акоп Акопян — Әрмәнстанда марксизмны беренче пропагандалаучыларның берсе. Гөрҗистан пролетар язучылары ассоциациясе идарәсе әгъзасы.
Иҗаты
үзгәртү1893 елда яза башлаган. Акопянның шигырьләре («Хезмәт җырлары» китабы, 1906; «Революцион җырлар» брошюрасы, 1907) әрмән пролетар поэзиясенең тууын билгеләгән. «Яңа иртә» (1909), «Кызыл дулкыннар» (1911) поэмалары Кавказ аръягындагы революцион хәрәкәткә багышланган; «Тигезлек» (1917) — киләчәк социалистик җәмгыять турындагы әсәр, әрмән әдәбиятында «революцион романтизм» үрнәге. 1914 елда, М. Горький үрнәгендә, революцион язучыларны берләштергән, «Эшче альбомы», «Кызыл канәферләр» исемле беренче әрмән марксистик альманахларын бастырган. «Аллалар сөйли башлады» (1922), «Шир-Канал» (1924), «Волховстрой» (1928), «Астхик» (1934) һ.б. поэмаларында Кавказның һәм Россиянең социалистик үзгәртеп корылуын сурәтләгән. Аның әдәби истәлекләре һәм «Агитатор истәлекләре» («Агитаторис могонеба») басылып чыккан. Ләкин шунысы игътибарга лаек, үз әсәрләренең берсендә дә, хәтта 1915―1916 елларга караганнарында да, Акопян «яшь төрекләр»[d] тарафыннан кылынган әрмәннәр геноциды турында бер тапкыр да телгә алмаган.
Акопян әрмән теленә Александр Пушкин, Максим Горький, Демьян Бедный һәм башкаларның әсәрләрен тәрҗемә иткән. Акопянның шигырьләре рус, украин, грузин һәм азәрбайҗан телләренә тәрҗемә ителгән.
Бүләкләре, мактаулы исемнәре
үзгәртү- 1923 – Әрмәнстан ССР һәм Грузия ССРның халык язучысы [1].
- Акоп Акопян исеме үзе исән чагында Әрмәнстандагы колхозга бирелгән.
Искәрмәләр
үзгәртү- ↑ 1,0 1,1 1,2 Акоп Акопян. Краткая литературная энциклопедиия, 21.10.2012(рус.)
- ↑ Акопян Акоп. Большая Советская Энциклопедия(рус.)
Әдәбият
үзгәртү- Луначарский А. В. А. Акопян // Статьи о советской литературе. — М., 1958.
- Саркисян Г. А. Акопян. — Ереван, 1956.
- История армянской советской литературы. — М., 1966.