«Татар телен кертү турында» декрет
«Татар телен кертү турында» декрет (яки «Татар телен республика совет учреждениеләренең эш кәгазьләренә кертү турында» Декрет[3]) — Татарстан тарихында телләр турында беренче закон, 1921 елның 25 июнендә кабул ителгән.
| «Татар телен кертү турында» декрет | |
| Дәүләт | СССР |
|---|---|
| Административ-территориаль берәмлек | Татарстан АССР |
| Чыгару датасы | 25 июнь 1921[1] |
| Кул куючы | Борһан Мансуров[1] һәм Сәхибгәрәй Сәетгалиев[2][1] |
Тарихы үзгәртү
Республика совет учреждениеләре эш башкаруына татар телен кертү турында декрет ТАССР Үзәк башкарма комитеты (ТатЦИК) рәисе Б.Мансуров һәм ТАССР инкыйлаб комитеты рәисе, ТАССР Халык Комиссарлары Шурасы рәисе С. Сәетгалиев кул куйган.
Җисеме үзгәртү
Татар теле "барлык дәүләт учреждениеләрендә" рәсми тел дип игълан ителә. Республикада рус халкының югары процентын исәпкә алып, декрет "татар теле белән беррәттән дәүләт теле һәм рус теле дә бар", дип билгели. Бер үк вакытта дәүләт аппаратын "төпләндерү" [4] буенча эш башланды.[5] Дәүләт учреждениеләрендә эшләргә татар эшчеләре тәкъдим ителә, дәүләт учреждениеләрендә эш башкару татар теленә тәрҗемә ителә.
Декретка ярашлы Татарстанда татар теле курслары оештыру, элемтә хезмәткәрләрен укыту, 2 нче баскычлы рус мәктәпләрендә һәм эшчеләрне укыту, татар мәктәпләрен ачу, татар театрларын үстерү, суд эшләрен һәм почта-телеграф элемтәсенә кертү күз алдында тотылды. ТАССРның Үзәк башкарма комитеты һәм СНК ның барлык декретлары һәм карарлары рус һәм татар телләренә чыгарылырга тиеш була.[6]
Татар дәүләтчелеге формалашу процессының бу зур чарасы, рус халкының һәм Татарстанның төп халкы булган башка милләтләрнең мәнфәгатьләрен үтәп, акрынлап үткәрелә. Тиешле уку йортларында татарлардан кадрлар әзерләнә. Уку буенча эш алып барылды.[7] Декрет 1930 нчы елларга кадәр гамәлдә була.
Шулай ук карагыз үзгәртү
Искәрмәләр үзгәртү
- ↑ 1,0 1,1 1,2 https://tatarica.org/tat/razdely/istoriya/novejshee-vremya/tplnder
- ↑ https://tatarica.org/tat/razdely/istoriya/novejshee-vremya/personalii/setgaliev-shipgrj-setgali-uly
- ↑ М.А. Сәйдәшева, Татар энциклопедиясе һәм төбәкне өйрәнү институты. Сәетгалиев Сәхипгәрәй Сәетгали улы. Tatarica (энциклопедия). 2021 елның 2 гыйнвар тикшерелгән.
- ↑ рус. коренизация — 1920–1930 елларда Коммунистлар партиясе һәм Совет дәүләтенең СССР милли республикаларындагы милли сәясәтенең совет, мәхкәмә, җәмәгать һәм хуҗалык органнарында җаваплы һәм башка хезмәткәрләр вазифаларын төп халыклар вәкилләре биләүдә, шулай ук эш кәгазьләрен рус теле белән беррәттән әлеге халыкларның туган телләрендә алып баруны оештыруда махсус чаралар башкаруны күздә тоткан юнәлеше)
- ↑ Татарика
- ↑ Милләттәшләр
- ↑ В поисках национального лица автономии
