Mäskäw

Бу мәкаләнең кирилл әлифбасындагы игезәге бар.
Mäskäw ul Räsäy Federatsiäseneñ başqalası. İseme, Urıslar kilü aldında anda yäşägän Fin-Uğır xalıqlarınnan qalğan. Şähär 850 yıl elek salınğan ide. Bu şähärneñ möximlege Altın Urda waqıtında üskän.

Etimologiä үзгәртү

Şähär iseme Mäskäw yılğasınıñ isemennän çıqqan. Borıñğı rus telendä mosq- tamırı «batqaq, sılanuçan» yäki «saz, yüeş, dımlı» mäğnälären belderde. Yılğa iseme, bälki borıñğı rus «mosqı» (-ı quşımçası belän) süzennän çıqqan.

Başqa tellärdä şulay uq bu süzennän tözergän isemnäre bar: rus. Moscow, alman. Moskau, fr. Moscou.

Tarix үзгәртү

Borıñğı çor үзгәртү

Şähär yäşe anıqlap bilgele tügel. İñ borıñğı arxeologik tabılmalar taş çorına qağılalar. Berençe meñyıllığınıñ axırında Mäskäw rayonında wyätiçlär häm kriwiçlär näselläre urnaştılar. Arxeologik qazular näticäläre buyınça, XI ğasırda Mäskäw yanında çoqırlı häm urlı awıl urnaştı.

Läkin berençe ışanıçlı telgä alu İpatye yılyazmalar isäplänä. Alar buyınça, 1147 yılnıñ 4 apreldä rostov-suzdal' kenäze Yüriy Dolğorukiy Mosqov şähärendä üz duslarnı qabul itte. 1156 yılda Mäskäwdä yaña ağaç nığıtmalar tözelgännär, häm şähär mäydanı 3-4 tapqır arttı.

Monğol-tatar buysındırğan waqıtında şähär yandırıp yawlanğan,, läkin tiz torğızılğan.

Mäskäw kenäzlege üzäge үзгәртү

XIII ğasırnıñ ikençe yartısınnan Mäskäw möstäqil udel kenäzlege üzäge bulıp torğan. XIV ğasırnıñ başında Mäskäw bilämäläre zuraya, anıñ sostavına Kolomna häm Mojaysk kenäzlekläre kerälär.

XIV ğasırda Mäskäwneñ Böyek Mäskäw kenäzlege üzäge bularaq kütärelüe bula. XIV ğasırda Mäskäwgä mitroplitlar rezidentsiäse küçerelä, ä 1589 yılda Mäskäw patriarxiäse oyıştırıla.

Xalıq үзгәртү

Mäskäw — Rusiädä häm Awrupada xalıq sanı buyınça iñ zur şähär. Statistika buyınça, şähärdä 2012 yılda 11 612 943 keşe yäşi. Bu san özleksez yäşägän şähärçelär ğına xisapqa ala, Mäskäwdä tağın 1 million 800 meñ artıq migrantlar, ğastarbayterlar, häm törle räsmi tügel emigrantlar yäşi.

Xalıq sanı buyınça şähär Rusiädä — berençe, Awrupada — ikençe (Stambuldan soñ), dönyada — sigezençe.