Мәчетле районы
һәм
| Мәчетле районы | |
| баш. Мәсетле районы | |
| Байрак[d] | |
 | .png) |
| Нигезләнү датасы | 20 август 1930 |
|---|---|
 | |
| Рәсми исем | Дуван-Мечетлинский район |
| Атама | Мәсетле районы[1] |
| Дәүләт |
 Россия |
| Башкала | Олы Ыктамак[1] |
| Административ-территориаль берәмлек | Башкортстан |
| Сәгать поясы | UTC+06:00, YEKT[d] һәм UTC+05:00 |
| Халык саны | 25 032 (2010)[2] |
| Административ бүленеше | Большеустьикинский сельсовет[d], Абдулла авыл җирлеге (Мәчетле районы), Алегазовский сельсовет[d], Большеокинский сельсовет[d], Дуван-Мечетлинский сельсовет[d], Кургатовский сельсовет[d], Ләмәзтамак авыл советы[d], Малоустьикинский сельсовет[d], Новомещеровский сельсовет[d], Яңа Явыш һәм Юнусовский сельсовет[d] |
| Нәрсә белән чиктәш | Свердловск өлкәсе[1], Балакатай районы[3], Кыйгы районы[1] һәм Дыван районы[1] |
| Мәйдан | 1557 км² |
| Почта индексы | 4525ХХ |
| Рәсми веб-сайт | mechetly.bashkortostan.ru |
.svg) | |
| Җирле телефон коды | 34770 |
| Монда җирләнгәннәр төркеме | [d] |
 | |
 Мәчетле районы Викиҗыентыкта | |
Мәчетле районы (баш. Мәсетле районы, рус. Мечетлинский район ) — Башкортстанга керүче муниципаль район. Урал тавының аргы ягында урнашкан. Административ үзәге — Олы Ыктамак авылы Уфадан 280 км еракта урнашкан. 49 авыл 12 авыл советына берләштерелгән.
Якындагы тимер лл станцияләре – Чиләбе өлкәсендәге Сүлия (130 км) һәм Свердловск өлкәсендәге Кызылъяр (105 км).
Мәчетле районы Әй елгасының түбәнге агымында урнашкан. Район җиренең 20%ын урманнар били. Балакатай, Кыйгы, Дуван районнары һәм Свердловски өлкәсе белән чиктәш.
Тарих үзгәртү
1930 елның 20 августында Үзәк башкарма комитетының карары белән Дуван-Мәчетле районы барлыкка килгән. Район үзәге Дуван-Мәчетле авылында урнашкан булган. 1932 елны үзәкне башкорт авылы Ләмәзтамакка күчерәләр, 1935 елда – рус авылы Оло Ыктамагына. 1962-1965 елларда Балакатай районы белән берләшкән хәлдә яши.
Халык үзгәртү
Сан алулар буенча милли состав, кешеләр (барлык халыктан)[4]
| Ел | Халык саны | башкортлар | татарлар | руслар | башкалар |
|---|---|---|---|---|---|
| 1939 | 29111 | 14392 (49,44 %) | 7988 (27,44 %) | 6484 (22,3 %) | 247(0,85 %) |
| 1959 | 26409 | 12536 (48,1 %) | 7654 (29,4 %) | 5711 (21,9 %) | 148 (0,57 %) |
| 1970 | 28012 | 13739 (49,0 %) | 8702 (31,1 %) | 5296 (18,9 %) | 275 (1 %) |
| 1979 | 25406 | 12866 (50,64 %) | 7372 (29,0 %) | 4900 (19,3 %) | 268 (1,05 %) |
| 1989 | 23406 | 12042 (51,45 %) | 6983 (29,83 %) | 4180 (17,86 %) | 201 (0,86 %) |
| 2002 | 25604 | 14961 (58,4 %) | 6052 (23,64 %) | 4252 (16,6 %) | 339 (1,3 %) |
Района барлыгы 11 татар авылы бар.
Демография үзгәртү
| 1939[5][6] | 1941[7] | 1959[8][6] | 1970[9][6] | 1979[10][6] | 1989[11][6] | 2002[12][6] | 2008[13] | 2009[14] | 2010[2] |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 29 111 | ↘26 592 | ↘26 300 | ↗28 069 | ↘25 406 | ↘23 408 | ↗25 604 | ↗26 312 | ↗26 426 | ↘25 032 |
| 2012[15] | 2013[16] | 2014[17] | 2015[18] | 2016[19] | 2017[20] | 1 гый 2018[21] | 1 гый 2019[22] | 2021[23] | |
| ↘24 671 | ↘24 440 | ↘24 160 | ↘23 726 | ↘23 409 | ↘22 983 | ↘22 706 | ↘22 368 | ↗22 633 |
Район җирендә туып-үскән кешеләр үзгәртү
- Вафа Әхмәдуллин - Словакиянең милли герое, партизан, Башкортстанның атказанган укытучысы;
- Ратмир Бәдретдинов - Башкортстанның халык артисты, биюче;
- Сабир Ваһапов - Мәчетле районының беренче җитәкчесе, БАССРның Халык Комиссарлары Советы рәисе, партиянең өлкә комитетының беренче секретаре;
- Роберт Заһретдинов - бөтен дөньяга даны таралган виртуоз кубызчы;
- Миңнегафур Зәйнетдинов - республиканың Ш. Бабич исемендәге яшьләр премиясе лауреаты, халык уен кораллары остасы;
- Рөстәм Гатауллин (Рөстәм Нурыев, 1963), икътисадчы, журналист, Башкорт Википедиясе волонтеры һәм идарәчесе;
- Рифкать Исрафилов - Русиянең Дәүләт премиясе лауреаты, Башкортстанның Салават Юлаев исемендәге Дәүләт премиясе иясе, танылган театр режиссеры;
- Ринат Камал - язучы, С. Юлаев премиясе (2010) лауреаты;
- Алисә Камалова (1979), медицина фәннәре кандидаты (2006), БДМУ доценты;
- Бәхтияр Канкаев - Салават Юлаевның көрәштәше — татар халкының легендар батыры, Пугачев полковнигы;
- Барый Кәлимуллин - беренче башкорт архитекторы;
- Галимҗан Кәримов (1952), укытучы, журналист, җәмәгать эшлеклесе;
- Гафифә Корбанова (1930—2008), КПСС Мәчетле район комитеты сәркатибе (1972―1985), БАССР атказанган укытучысы (1965);
- Котдус Латыйпов - Советлар Союзы Герое, очучы, язучы;
- Лена Садыйкова - татар шагыйрәсе;
Халык мәгарифе үзгәртү
2009-10 уку елында Мәчетле районының 16 мәктәбендә башкорт телендә 1026 бала укыган (башкортларның 60%ы), 9 мәктәптә 630 бала башкорт телен (ана теле) урынына укый. 17 мәктәптә башкорт булмаган 1383 бала башкорт телен дәүләт теле урынына укый (100%). Башкорт телен барлыгы 26 мәктәптә 3039 бала укый (98%). Бүген биредәге мәктәпләрнең бишесендә татар телендә белем бирелә. Ул мәктәпләргә районда яшәгән татар балаларының 36%ы йөри. Тагын 4 мәктәптә 365 укучы татар телен фән буларак өйрәнә (тагын 45,5%). Алар – катнаш халыклар яшәгән район үзәгенең лицей, гимназиясе, Әләгәз авылы мәктәпләре. Татар телен мәктәптә өйрәнә барлыгы 658 татар баласы (82%).[24][25]
Сылтамалар үзгәртү
- Мәчетле районы хакимиәте рәсми сайты 2019 елның 3 октябрь көнендә архивланган. (рус.)
- "Мәчетле тормошы" район гәзите сайты 2013 елның 30 март көнендә архивланган. (рус.)
- Ижади Остахана "Мәчетле районы энциклопедиясы" (рус.), (тат.), (башк.)
- Уфаген сайтында Мәчетле районы авыллары(рус.)
Искәрмәләр үзгәртү
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 http://xn--80ab4e.xn----7sbacsfsccnbdnzsqis3h5a6ivbm.xn--p1ai/index.php/component/content/article/8-statya/9050-m-setle-rajony
- ↑ 2,0 2,1 Бөтенрусия халык санын алу, 2010
- ↑ Башкорт энциклопедиясе — Башкирская энциклопедия, 2005. — 4344 бит — ISBN 978-5-88185-053-1
- ↑ Население Башкортостана:XIX-XXI века: статистический сборник/ Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республике Башкортостан.- Уфа:Китап, 2008.- 448 с.:ил.
- ↑ СССР җанисәбе (1939)
- ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 6,5 Население Башкортостана:XIX-XXI века: статистический сборник. — 2008.
- ↑ Население Башкортостана: XIX—XXI века: статистический сборник/ Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республике Башкортостан.- Уфа:Китап, 2008.- 448 с.:ил.
- ↑ СССР җанисәбе (1959)
- ↑ СССР җанисәбе (1970)
- ↑ ССҖБ җанисәбе (1979)
- ↑ СССР җанисәбе (1989)
- ↑ Бөтенрусия җанисәбе (2002)
- ↑ 1.5. Численность населения республики Башкортостан по муниципальным образованиям на 1 января 2009 года
- ↑ Численность постоянного населения Российской Федерации по городам, посёлкам городского типа и районам на 1 января 2009 года. 2014-01-02 тикшерелгән.
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям. Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 года. 2014-05-31 тикшерелгән.
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 года. — М.: Федеральная служба государственной статистики Росстат, 2013. — 528 с. (Табл. 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов). 2013-11-16 тикшерелгән.
- ↑ Таблица 33. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2014 года. 2014-08-02 тикшерелгән.
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 года. 2015-08-06 тикшерелгән.
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2016 года (2018-10-05). әлеге чыганактан 2021-05-08 архивланды. 2021-05-15 тикшерелгән.
- ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2017 года (2017-07-31). әлеге чыганактан 2017-07-31 архивланды. 2017-07-31 тикшерелгән.
- ↑ 26. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2018 года — Федераль дәүләт статистикасы хезмәте.
- ↑ Численность населения муниципальных образований Республики Башкортостан — 2019.
- ↑ Таблица 5. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, городских округов, муниципальных районов, муниципальных округов, городских и сельских поселений, городских населенных пунктов, сельских населенных пунктов с населением 3000 человек и более (XLSX). 2022-09-01 тикшерелгән.
- ↑ Тел язмышы укытучы кулында(үле сылтама)
- ↑ http://www.mechetly.ru/up/files/Roo.doc(үле сылтама)