Ярмәкәй районы
һәм Ярмәкәй районы (рус. Ермекеевский район) — Россия Федерациясенең Башкортстан Республикасына керүче административ-территориаль берәмлек (район) һәм үзенең чикләрендә Ярмәкәй районы муниципаль районы (баш. Йәрмәкәй районы муниципаль районы) атамасы белән куллана торган муниципаль берәмлек (муниципаль район).
| Ярмәкәй районы | |
| баш. Йәрмәкәй районы | |
| Байрак[d] | |
 | .png) |
| Нигезләнү датасы | 31 гыйнвар 1935 һәм 13 декабрь 1968 |
|---|---|
 | |
| Дәүләт |
.svg){kind=small} Россия СССР |
| Башкала | Ярмәкәй |
| Административ-территориаль берәмлек | Башкортстан һәм БАССР |
| Сәгать поясы | YEKT[d] һәм UTC+05:00 |
| Халык саны | 17 162 (2010)[1] |
| Нәрсә белән чиктәш | Бишбүләк районы |
| Гамәлдән чыгу датасы | 1 февраль 1963 |
| Мәйдан | 1437 км² |
| Почта индексы | 4521ХХ |
| Рәсми веб-сайт | ermekeevo.bashkortostan.ru |
.svg) | |
| Җирле телефон коды | 34741 |
 | |
 Ярмәкәй районы Викиҗыентыкта | |
Административ үзәге — Ярмәкәй авылы, 2011 ел мәгълүматларына күрә биредә 4 226 кеше яши.
Тарих үзгәртү
1935 елның 31 гыйнварында Бәләбәй районының бер өлешендә төзелә. Үзәк башкарма комитетының карары белән барлыкка килгән.
География үзгәртү
Ярмәкәй муниципаль районы Бөгелмә-Бәләбәй калкулыгынын уртасында, өч төбәк (Татарстан, Башкортстан, Ырынбур өлкәсе) тоташкан җирдә урнашкан. Район Ыкның уң ярында ята, район аша аның кушылдыгы — Рә елгасы ага.
Мәйданы 1437 км² тәшкил итә. Туймазы, Бәләбәй, Бишбүләк районнары белән, Татарстанның Баулы һәм Ырынбур өлкәсенең Северный районнары белән чиктәш.
Район үзәге Уфадан 235 км ераклыкта урнашкан.
Район уңдырышлы җирләргә ия, каратуфрак җирнең 73,4 %-тын биләп тора. Урманнар 15 % җирне били.
Халык үзгәртү
51 авыл бар, иң эреләре: Ярмәкәй, Спартак (1,05 мең), Тарказы (0,84 мең), 8 март ис. (0,8 мең), Иске Турай (0,74 мең), Суыккүл (0,79 мең).
Районның төп халыклары — татарлар, чуашлар, руслар. Шулай ук мукшы һәм удмурт авыллары бар.
| Ел | татарлар | чуашлар | башкортлар | руслар[2] |
|---|---|---|---|---|
| 1939[3] | 30,3 % | 13,8 % | 21,3 % | 24 % |
| 1970 | 37,6 % | 24,4 % | ||
| 1989 | 54,4 % | 16 % | 11,3 % | |
| 2002 | 20,3 % | 14,5 % | 46,3 % | 10,6 % |
| 2010[4] | 36,4 % | 14,6 % | 28,6 % | 11,8 % |
Мукшылар (3,7 %), удмуртлар (2,9 %).
| 1939[5][6] | 1959[7][6] | 1970[8][6] | 1979[9][6] | 1989[10][6] | 2002[11][6] | 2010[1] | 1 гый 2018[12] | 1 гый 2019[13] |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 43 655 | ↘29 912 | ↘27 024 | ↘22 527 | ↘18 155 | ↗18 205 | ↘17 162 | ↘15 828 | ↘15 789 |
Туган тел буенча халык (2010): татар теле — 54,8 %, рус теле — 15,3 %, чуаш теле — 13,4 %, башкорт теле — 9,3 %, ар теле — 2,8 %.[14]
Административ бүленеш үзгәртү
Район җирендә туган танылган кешеләр үзгәртү
- Миңневасик Абдуллин (1946), спортчы (йөгерү), педагогика фәннәре кандидаты, СССР спорт мастеры (1977), БР атказанган физик тәрбия хезмәткәре (1999).
- Василий Бабенко (1950), тарих фәннәре кандидаты (1985), доцент (2006).
- Җәүдәт Ильясов — язучы;
- Риф Мөхәммәтҗанов — фольклорчы галим;
- Флера Низамова — журналист.
- Ризван Хәмид — татар драматургы;
- Мөкәрәмә Садыйкова — татар шагыйрәсе, драматург;
- Рәис Хәннанов (Бату Гыйниятов, 1956, Яңа Шах), җырчы, үзешчән композитор. БР атказанган мәдәният хезмәткәре (1998).
- Гариф Шабаев — җәлилче;
- Мәсгуть Шәрифуллин — язучы;
Сугыш геройлары үзгәртү
Сәяси золым корбаннары үзгәртү
- Сәлах Атнагулов — татар гәҗитләре мөхәррире.
Икътисад үзгәртү
Авыл хуҗалыгы үзгәртү
Районда 25 эре хуҗалык, 51 фермер хуҗалыгы исәпләнә.
Авыл хуҗалыгы өчен уңышсыз килгән 2010 елда район 1178,3 млн (2009 елда 1407,2 млн) сумлык авыл хуҗалыгы продукциясен җитештергән. Эре хуҗалыкларга 27,8 % бәя туры килә (2009 елда — 37,2 %), шәхси хуҗалыкларда 65,5 % (57,2 %) җитештерелгән, фермерлар 6,7 % (5,6 %) җитештергәннәр.
Районның авыл хуҗалыгына зәгыйфь матди-техник нигез, түбән уңышдырышлык, терлекчелектә түбән җитештерүчәнлек хас.
Мәгариф өлкәсе үзгәртү
2010 елның 1 июненә Ярмәкәй районында 24 мәктәп эшләде. Ул уку елын мәктәпләрдә 1 892 бала тәмамлаган. Аларның 971 — татар балалары.
Татар телендә 8 мәктәптә һәм 2 филиалда 271 бала белем ала. Бу татар балаларының 27,9 %-тын тәшкил итә. 14 мәктәптә татар телен туган теле буларак тагын 568 бала өйрәнә (54,5 %).
6 мәктәптә чуаш телен 288 бала өйрәнә (91,1 %). 1 мәктәптә (Күпчәнәйдә) ар теле өйрәнелә (59 бала — 77,6 %). 1 мәктәптә (Яңа Сүлле) 20 бала эрзә телен өйрәнә (32,8 %).
Матбугат үзгәртү
1935 елдан бирле татар һәм рус телләрендә «Ярмәкәй яңалыклары» / «Ермекеевские новости» дип аталган район гәҗите чыгарыла. Айга 1 тапкыр башкорт телендәге «Етегән» дигән гәҗит-кушымтасы чыгарыла.[15]
Сылтамалар үзгәртү
- Рәсми сайт 2017 елның 10 гыйнвар көнендә архивланган. (рус.)
Искәрмәләр үзгәртү
- ↑ 1,0 1,1 Бөтенрусия халык санын алу, 2010
- ↑ Рус Википедиясе
- ↑ demoscope.ru/weekly/ssp/rus_nac_39_ra.php?reg=2096
- ↑ Итоги Всероссийской переписи населения по Республике Башкортостан (pdf). Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республике Башкортостан. әлеге чыганактан 2013-03-09 архивланды. 2013-03-05 тикшерелгән.
- ↑ СССР җанисәбе (1939)
- ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 6,5 Население Башкортостана:XIX-XXI века: статистический сборник. — 2008.
- ↑ СССР җанисәбе (1959)
- ↑ СССР җанисәбе (1970)
- ↑ ССҖБ җанисәбе (1979)
- ↑ СССР җанисәбе (1989)
- ↑ Бөтенрусия җанисәбе (2002)
- ↑ 26. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2018 года — Федераль дәүләт статистикасы хезмәте.
- ↑ Численность населения муниципальных образований Республики Башкортостан — 2019.
- ↑ архив күчермәсе, archived from the original on 2019-03-27, retrieved 2015-07-20
- ↑ Ермекеево.Ру (Радмир Рамазанов сайты)