Франция корольлеге
Франция корольлеге (иске франц. Reaume de France, урта франц. Royaulme de France, фр. Royaume de France) — Көнбатыш Аурупадагы дәүләт (корольлек), хәзерге Франция Җөмһүриятенең элгәрчесе.
| Франция корольлеге фр. Royaume de France | |||||||||
| |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||
.svg) 1789 елда Франция корольлеге | |||||||||
| Башкала | Париж, Версаль | ||||||||
| Зур шәһәрләр | Париж, Лион, Бордо, Марсель | ||||||||
| Тел(ләр) | француз теле | ||||||||
| Дин | католиклык | ||||||||
| Акча берәмлеге | Ливр, луидор, экю hәм башка (1795 елга кадәр) Ассигнат (1789—1797) Француз франгы (1795 елдан) | ||||||||
.svg){kind=small}
.svg)
Франция корольлеге Көнбатыш Европадагы иң көчле дәүләтләрнең берсе, Соңрак урта гасырлар ахыры һәм йөз еллык сугыш чорыннан бирле бөек держава булган. Шулай ук Төньяк Америкада зур биләмәләре булган иртә колониаль держава булган.
Тарих үзгәртү
Көнбатыш-Франк корольлеге 843 елда Верден килешүе буенча Каролинг империясенең көнбатыш өлешендә барлыкка килгән. Аның беренче монархы Карл II Пеләш, 831—833 елларда Швабия короле, 839—843 һәм 848—854 елларда Аквитания короле, 869 елдан Лотарингия короле, 875 елдан Проваңс короле һәм Көнбатыш императоры, 876 елдан Италия короле була. Каролинглар династиясе тармагы 987 елга кадәр идарә итүен дәвам итә, ул вакытта Гуго король итеп сайлана һәм Капетинглар династиясенә нигез сала. Территория шулай ук урта гасырларда Франсиа һәм аның хакимнәре rex Francorum («франклар короле») буларак билгеле булып калган.
Урта гасырларда Франция үзәкләштерелмәгән, феодаль дәүләт булган. Бретаньда һәм Каталониядә (хәзерге Испаниянең өлеше) француз короле хакимиятен сизми диярлек. Лотарингия һәм Проваңс Франциянең түгел, ә Изге Рим Империясенең өлеше булган. Башта көнбатыш Франк корольләре дөньяви һәм чиркәү магнатлары тарафыннан сайланган булган, ләкин әтисе исән чакта идарә итүче корольнең өлкән улын регуляр таҗга утырту ир-атларның беренче туганлык принцибын урнаштырган, ул салик законында кодификацияләнгән булган. Соңрак урта гасырлар вакытында Англия корольләре француз тәхетенә дәгъва итә, нәтиҗәдә Йөз еллык сугыш (1337—1453) буларак билгеле булган берничә конфликт була. Соңыннан Франция Италиядә үз йогынтысын җәелдерергә омтыла, ләкин Испаниядән Италия сугышларында (1494—1559) җиңелүгә дучар була.
Франция хәзерге чор башында үзәкләштерелә барган, Француз теле башка телләрне хезмәт куллануыннан чыгара башкан, һәм монарх үзенең абсолют хакимиятен киңәйткән. Административ системада (Иске режимда, ул салым салу өлкәсендә тарихи һәм төбәк бозулары белән катлауландырылган), һәм хокукый, суд һәм чиркәү бүлекчәләрендә югары дәрәҗәдәге автономия сакланган, шулай ук җирле прерогативлар да булган. Дини яктан Франция католик күпчелегенә һәм протестант азчылыкларына, гугенотларга бүленгән. Гражданнар һәм дини сугышлар сериясеннән соң (1562—1598) гугенотлар Нант фәрманы буенча кайбер хокуклар ала. Франция Төньяк Американың Яңа Франция исеме астында билгеле булган җирләренең күпчелек өлешенә хокукларын белдерә. Бөекбритания белән сугышлар 1763 елга бу территориянең шактый зур өлешен югалтуга китергән. АКШ бәйсезлеге өчен сугыш вакытында Француз интервенциясе Америка Кушма Штатларының бәйсезлеген тәэмин итәргә ярдәм итә.
Франция Корольлеге 1791 елда язма конституция кабул итә. Бер елдан соң корольлек юкка чыгарыла һәм Беренче Франция Җөмһүрияте белән алыштырыла. Монархия 1814 елда торгызылган һәм 1848 елгы француз инкыйлабына кадәр дәвам иткән (1815 елда «Йөз көн» вакытын исәпкә алмасак).
Әдәбият үзгәртү
- Франция // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.