Пётр Исаев
Пётр Степанович Исаев (1924 елның 17 апреле, Коршево авылы, Воронеж өлкәсе, ССРБ — 2012 елның 4 июле, Дубна шәһәре, Мәскәү өлкәсе, Россия) — совет һәм Россия физик-теоретигы, физика-математика фәннәре докторы (1970), профессор (1987), Россия табигый фәннәр академиясенең хакыйкый әгъзасы (2001), Америка физик җәмгыяте әгъзасы, Россия Федерациясенең атказанган фән эшлеклесе (2003). Төрле елларда Берләшкән атом-төш тикшеренүләр институтының (ОИЯИ) фәнни-техник бүлеге башлыгы, ОИЯИның Атом-төш мәсьәләре лабораториясе секторы башлыгы, ОИЯИның Н. Н. Боголюбов исемендәге Теоретик физика лабораториясенең әйдәп баручы фәнни хезмәткәре була.
| Пётр Исаев | |
|---|---|
 | |
| Туган | 17 апрель 1924 Коршево авылы, Воронеж өлкәсе, ССРБ |
| Үлгән | 4 июль 2012 (88 яшь) Дубна, Мәскәү өлкәсе, Россия |
| Ватандашлыгы |  ССРБ →  Россия Федерациясе |
| Әлма-матер | Мәскәү дәүләт университеты |
| Һөнәре | физик |
| Гыйльми дәрәҗә: | физика-математика фәннәре докторы (1970) |
| Гыйльми исем: | профессор (1987) |
Тормыш юлы үзгәртү
1924 елның 17 апрелендә Воронеж өлкәсенең Бобров районы Коршево авылында крестьян гаиләсендә туа[1]. Әтисе — Исаев Степан Васильевич (1899 елның 20 июле—1980 елның 11 феврале). Әнисе — Исаева Марфа Андреевна (1898 елның 20 июне—1974 елның 15 декабре).
Өлкән сыйныфларда математика һәм физика белән мавыга, Воронеж университетына укырга керергә һәм физика белгечлеге алырга планлаштыра. Мәктәпне 1941 елда, Бөек Ватан сугышы башланыр алдыннан тәмамлый, шуңа бәйле рәвештә университетка укырга керергә өлгерми[2].
1942 елда Кызыл Армия сафларына алына. Бөек Ватан сугышы фронтларында хәрби хәрәкәтләрдә катнаша. 1946 елда демобилизацияләнгәннән соң, сугыш ветераннары өчен квота ярдәмендә Мәскәү дәүләт университетының физик факультетына укырга керергә карар итә. Физик факультетны тәмамлагач, 1952 елның февралендә Лебедев исемендәге Россия Фәннәр академиясе Физика институтына (ФИАН) эшкә алына. 1953 елның мартында ФИАНнан ССРБ ФА ТДС-533 теоретик бүлегенә, М. А. Марков төркеменә күчерелә (1954 елның октябрендә ТДС-533 ССРБ ФА Электрофизик лабораториясе (ФА ЭФЛ) буларак үзгәртелә). 1956 елның мартында ССРБ Фәннәр академиясенең ЭФЛ һәм ИЯП ике институты базасында Берләшкән атом-төш тикшеренүләре институты (ОИЯИ) оештырыла. Пётр Исаев ОИЯИнең Теоретик физика лабораториясенең (ТФЛ) беренче хезмәткәрләренең берсе була. Н. Н. Боголюбов җитәкчелегендәге төркемдә ОИЯИнең Теоретик физика лабораториясендә, аннары ОИЯИ Атом-төш мәсьәләре лабораториясендә эшли. 1960 елның 8 апрелендә ТФЛда кече ераклыкларда квант электродинамикасын тикшерү мәсьәләләренә багышланган кандидатлык диссертациясен яклый. 1970 елның 12 февралендә ТФЛ Гыйльми советында «Пи-мезоннар белән К-мезоннар һәм нуклоннарның көчле багланышлар теориясе мәсьәләләре» дигән докторлык диссертациясен яклый. Профессор исеме 1987 елның 22 маенда бирелә.
Н.Н. Боголюбов инициативасы буенча оештырылган «Элементар кисәкчә һәм атом төше физикасы»[3] күзәтү журналына нигез салучыларның берсе һәм җаваплы сәркатибе.
Шахмат буенча спорт мастерлыгына кандидат. ОИЯИ Галимнәре йортының шахмат секциясе бюросы рәисе була (1960 еллар). Дубна шәһәрендә шахматны үстерү өчен күп эш башкара.
2012 елның 4 июлендә вафат була. Дубна шәһәрендәге Зур Идел зиратында җирләнгән.
Гаилә үзгәртү
- Хатыны — Исаева (Кириллова) Зоя Павловна (1923—2003), танылган Мәскәү психиатры И. С. Кирилловның туганы; МДУның фәлсәфә факультетын тәмамлаган, психология фәннәре кандидаты.
- Улы — Исаев Алексей Петрович.
- Кызы — Юкалова Елизавета Петровна.
- Өч оныгы бар.
Фәнни эшчәнлек үзгәртү
Пётр Исаевның фәнни мәнфәгатьләре квант теориясе, югары энергия физикасы, элементар кисәкчәләр физикасы өлкәләренә карый.
Ул югары энергетика процессларының квант электродинамикасында тикшеренүләрнең яңа юнәлешен булдырылган, кисәкчәләрнең тирән сыгылмалы булмаган тарату теориясендә мөһим нәтиҗәләргә ирешкән, дисперсия мөнәсәбәтләре теориясе буенча яңа метод эшләгән. А. А. Логунов, В. А. Мещеряков, И. С. Златев (Болгария) һ. б. белән берлектә элементар кисәкчәләрнең үзара бәйләнешенең төрле процесслары өчен дисперсион мөнәсәбәтләр ала, шул исәптән нуклоннарда -мезоннар фототуу процесслары да. Физиканың фәнни-фәлсәфи[4][5] һәм фәнни-тарихи[6] мәсьәләре белән шөгыльләнә. Гомеренең соңгы елларында нейтрин физика, космик нурлар физикасы, кырның квант теориясе буенча тикшеренүләрдә актив катнашкан.
Бүләкләр үзгәртү
- Россия Федерациясенең мактаулы галиме (2003);
- Кызыл Йолдыз ордены (26.03.1945);
- Бөек Ватан сугышы ордены (14.03.1985);
- Кызыл Байрак Хезмәт ордены (22.09.1976);
- Сугышчан хезмәтләре өчен медале (10.10.1943);
- Батырлык өчен медале (19.08.1944);
- «Берлинны яулап алу өчен» медале;
- «Праганы азат итү өчен» медале;
- «1941—1945 елгы Бөек Ватан сугышында Германияне җиңү өчен» медале;
- «Фидакарь хезмәте өчен. Владимир Ильич Ленинның тууына 100 ел тулу уңаеннан» медале (1970);
- Хезмәт ветераны медале.
Басмалар үзгәртү
Йөздән артык фәнни эш, шул исәптән «Югары энергия өлкәсендә квант электродинамикасы» монографиясе (ул инглиз теленә тәрҗемә ителгән) һәм элементар кисәкчәләрнең физика буенча берничә зур күзәтүләр бастырылган. Аларның төпләре булып торалар:
- Исаев П.С. Квантовая электродинамика в области высоких энергий. — М.: Энергоатомиздат, 1984; Isaev P.S. Quantum Electrodynamics at High Energies. — New York: American Institute of Physics, 1989.
Фәнни-популяр үзгәртү
- Блохинцев Д.И., Исаев П.С. Эволюция квантовой теории поля. Природа, 1968, №. 1. – С. 23-32.
- Исаев П.С. Обыкновенные, странные, очарованные, прекрасные…. — М.: Энергоатомиздат, 1995; М.: URSS, 2015.
Кайбер мәкаләләр үзгәртү
- Исаев П.С., Марков М.А. К теории Λ0 частиц. Журнал экспериментальной и теоретической физики, 1955, т.29, – С. 111-114.
- Исаев П.С., Бланк В.З. Приближенные дисперсионные соотношения для рассеяния нуклонов на нуклонах. Доклады Академии наук, 1957, Т. 117. – №. 5. – С. 785-787.
- A.A. Logunov, P.S. Isaev. On the theory of dispersion relations for photon-nucleon scattering. II Nuovo Cimento (1955-1965), 1958, Т. 10. – №. 6. – С. 917-942.
- P.S. Isaev, I.S. Zlatev. Application of dispersion relations for testing quantum electrodynamics at small distances. Nuclear Physics, 1960, Т. 16. – №. 4. – С. 608-618.
- P.S. Isaev, S.G. Kovalenko. Model with logarithmic scaling violation and high energy lepton-hadron interactions. Hadronic Journal, 1980, Т. 3. – №. 3. – С. 919-940.
- Исаев П.С., Мамчур Е.А. Концептуальные основания квантовой теории поля. Успехи физических наук, 2000, №9. – С. 1025-1030.
Искәрмәләр үзгәртү
- ↑ Вослед ушедшим (П.С.Исаев)
- ↑ Petr Stepanovich Isaev. My srazhalisʹ za Rodinu : vospominanii︠a︡. — Dubna, 2014. — 173 pages с. — ISBN 978-5-9530-0389-6, 5-9530-0389-7.
- ↑ Физика элементарных частиц и атомного ядра (ЭЧАЯ)
- ↑ Некоторые проблемы физики элементарных частиц в области высоких энергий(үле сылтама)
- ↑ Нужна ли фундаментальная наука России?
- ↑ Альфа и омега научного творчества академика М.А.Маркова