Наратбаш
Наратбаш (лат. Equisétum) — наратбашчалар семьялыгыннан бер- яки күпьеллык үләнчел үсемлекләр ыругы.
| Наратбаш | |
 | |
| Халыкара фәнни исем |
Equisetum L., 1753[1][2][3]; Equisetum |
|---|---|
| Таксономик ранг | ыру[1][2] |
| Югарырак таксон | хвощёвые[d][1] |
| Таксонның халык атамасы | horsetail[4], Paardenstaart[5], 木贼属[6] һәм 木贼属[7][8][9][…] |
| Оценка возраста объекта | 190,8 миллион лет |
| GRIN URL | npgsweb.ars-grin.gov/gringlobal/taxonomygenus.aspx?id=17259[10] |
 Наратбаш Викиҗыентыкта | |
Таралуы үзгәртү
Наратбаш Австралиядән тыш Җир шарының барлык өлешләрендә дә очрый. Класс бер генә ыругтан тора (Equisetum). Бу ыругта төрле мәгълүматлар буенча 15-32 төр үсемлек бар. Көньяк Америкада һәм Көньяк Африкада киң таралган. Евразиядә 11 төре үсә.
Татарстан территориясендә 7 төре бар. Кыр наратбашы (E. arvense), кышлаучы наратбаш (E. hyemale), саз наратбашы (E. palustre), болын наратбашы (E. pratense) һәм башкалар һәр җирдә очрыйлар; елга буе наратбашы (E. litorale), кытыршы тешле наратбаш (E. trachyodon) — сирәк төрләр. Сирәкләнгән урманнарда, кырларда, су буйларында, сазлы болыннарда үсәләр.
Елга ярларында, урманда, куаклык арасында, дымлылык күп булган урыннарда очрый.
Ботаник тасвирлама үзгәртү
15–100 см биеклектәге үсемлекләр. Тамырлары озын. Бәбәкләрендә буын арасы һәм буыннары яхшы беленә, аларда исә боҗралап яфраклар урнашкан. Күзәнәкләренә кремнезем утыру сәбәпле, сабагы бик каты. Яфраклары вак, тәңкәсыман. Споралы һәм вегетатив бәбәкләре яшел. Споралы бәбәкләре апрель-июльдә чыга. Клоннар барлыкка китереп, күбрәк тамырчалардан үрчи. Наратбаш корылыкны һәм урман янгыннарын яхшы кичерә. Әче туфракларны өстен күрә. Наратбаш — авыр бетерелә торган чүп үлән.
Тамырлары тармакланып, бик яхшы үсеш алганнар. Сабагы тармаклы,тармаклар тоташкан урында кара төстәге кечкенә яфраклар урнашкан. Аларның очларында зигзаг рәвешле ак буйлар бар. Алар югары споралы үсемлекләр төркеменә карый. Тышкы яктан сабак бер катлам эпидермис белән капланган. Споралар барлыкка китерүче сабаклары бераз калын, көрән төстә, хлорофиллсыз, тармакланмаган. Биеклеге 15-30 см. Аларның буыннарында зигзаг рәвешендәге 8-9 теш бар. Спора барлыкка китерүче күркәләр сабак очларында өлгерә. Шар формасындагы споралар өлгергәннән соң, сабак корый.
Кулланылыш үзгәртү
- Кыр наратбашы үләнендә алкалоидлар, сапонин, флавоноид, эфир майлары, кремний кислотасы бар; халык медицинасында үлән төнәтмәсе ревматизмны дәвалаганда, бавыр һәм бәвел куыгы авырулары вакытында һәм кан туктату чарасы буларак кулланыла. Саз наратбашы терлекләр өчен агулы. Тармаклы наратбаш (E. ramosissimum) ТРның Кызыл китабына кертелгән[11].
Искәрмәләр үзгәртү
- ↑ 1,0 1,1 1,2 Pteridophyte Phylogeny Group, Rouhan G. A community-derived classification for extant lycophytes and ferns // Journal of Systematics and Evolution — Wiley-Blackwell, 2016. — ISSN 1674-4918; 1759-6831 — doi:10.1111/JSE.12229
- ↑ 2,0 2,1 Линней К. Genera plantarum eorumque characteres naturales, secundum numerum figuram, situm, & proportionem omnium fructificationis partium — 5 — Стокһолм: 1754. — doi:10.5962/BHL.TITLE.746
- ↑ Linnæi C. Species Plantarum: Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas — 1753.
- ↑ АКШ авыл хуҗалыгы министрлыгының үсемлекләр базасы
- ↑ Nederlands Soortenregister
- ↑ Flora Reipublicae Popularis Sinicae, volume 6(3) / мөхәррир X. C. Zhang — 2004.
- ↑ 周喜乐, 张宪春, 孙久琼 et al. 中国石松类和蕨类植物的多样性与地理分布, Diversity and distribution of lycophytes and ferns in China // 生物多样性 — 2016. — ISSN 1005-0094 — doi:10.17520/BIODS.2015256
- ↑ 肖翠, 刘冰, 吴超然 et al. 北京维管植物编目和分布数据集, A dataset on inventory and geographical distributions of vascular plants in Beijing, China // 生物多样性 — 2022. — ISSN 1005-0094 — doi:10.17520/BIODS.2022064
- ↑ 王洪峰, 董雪云, 穆立蔷 黑龙江省野生维管植物名录, Checklist of tracheophyte in Heilongjiang Province // 生物多样性 — 2022. — ISSN 1005-0094 — doi:10.17520/BIODS.2022184
- ↑ GRIN үсемлекләр таксономиясе
- ↑ Naratbaş. Tatarica ensiklopediäse.