Керчэх
Керчэх (керчех, кэрчэх, керчах; якутча куорчэх) — туглап күпертелгән каймактан гыйбарәт якут милли ризыгы.[1] Аңа төрле урман җиләкләре — нарат җиләге, күк җиләк, җир җиләге өстәлә[1]. Туңдырылган керчэхтан аеруча тәмле итеп үзенчәлекле якут туңдырмасы — мартышки ясала.[2]
Керчэх якутларның традицион иртәнге ашларының тәмамлануы ризыгы булып тора, ул май урынына камыр ризыкларына яки икмәккә ягып ашарга бирелә.[1]
Составы үзгәртү
Керчэх, гадәттә, киләсе ингредиентлардан тора: каймак 35 % (900 г), шикәр (100 г) яки сөт (250 г), каймак (700 г), шикәр (100 г).[3] Сөт яки каймак урынына эремчек тә кулланырга мөмкин.
Ясау үзгәртү
Маак «Якутск өлкәсенең Вилюйск округы» китабында якутлар каймак туглауда зур осталар дип яза[3]. Польша этнографы Вацлав Серошевский, тарихта беренче тапкыр якутларның көнкүрешен фәнни сурәтләгән, Себердә кулинар гына түгел, социаль әһәмияткә дә ия булган татлы десертка игътибар иткән. Якут телендә бу татлылыкны куорчэх дип атыйлар. Аны бәйрәмнәрдә бай яки аеруча кирәкле кунакларга хөрмәт йөзеннән биргәннәр. Якутлар үзләре еш кына куорчехны иртәнге аш өчен әзерләгәннәр, аны май урынына икмәк, камыр ризыклары һәм коймакларга якканнар. Асылда, куорчех — гади тугланган авыл каймагы. Ләкин шул ук вакытта бик сак итеп, җиңел күбекле каймак консистенциясен алганчы туглыйлар. Әгәр дә артык һәм кирәк булганнан озаграк тугланса, каймак күз алдында калынлана башлый, майга әверелә. Куорчех Якутиядә десерт дип санала, чөнки ул варенье яки туралган җиләкләр белән бирелә: күк җиләк, кура җиләге яки кара җиләк.[4]
Керчэх якутларның яраткан традицион ризыкларының берсе һәм гадәттә иртәнге ашка май урынына камыр ризыкларына яки икмәккә ягып ашарга бирелә. Салкын майлы каймактан, 25-30 % каймактан яки куе каймак кушылган сөттән әзерләнә. Бу продуктларның берсен тирән савытка куялар, ул савытның өчтән берен алып торыра тиеш. Барлык сыеклык куе күпергән массага әверелгәнче, махсус агач яссы, вак тешле түгәрәк мутовка белән көчле итеп туглана[3].
Традицион милли ризык нарат җиләге кушып ясала дип санала. Традицион ккут җиләк эчемлеге керчэхны әзерләү өчен салкын каймак алалар, аларга шикәр комы өстиләр һәм санап үтелгән ингредиентларны максималь тизлектә, җиңел күбек барлыкка килгәнче, яхшы итеп болгаталар. Аннары әзер массага нарат җиләге өстиләр. Ингредиентларны бертөрле булганчы һәм күпергән күләмгә кадәр туглыйлар. Керчех якут җиләк эчемлеге өстәлгә бирергә һәм кулланырга әзер. Бу десертны 12 тәүлек дәвамында сакларга мөмкин.
Керчэхны төрле өстәмәләр белән әзерләргә мөмкин, мәсәлән, туглау вакытында шикәр комы, сорат (кефир), варенье, повидло, җиләкләр кушарга була. Тәмне, төсне үзгәртү өчен теләсә нинди өстәмәне бераз алырга кирәк. Сыек өстәмәнең, мәсәлән, варенье яки ватылган җиләкләрнең ризыкның консистенциясен сыекландырмавын күзәтергә кирәк. Еш кына өстәмәсез пешерәләр[3].
Куллану үзгәртү
Бу ризыкны озак саклап булмый, шуңа күрә гадәттә өстәлгә бирер алдыннан туглап бирәләр. Уңышлы керчэх куе, күпергән, җиңел консистенцияле була. Туглаудан соң ук агач касәләргә (якутча кытыйа) салына, яки пыялаларга салып, камыр ризыклары, коймаклар, өйдә ясалган вафлилар яки икмәк белән бирергә була[3].
Мартышки үзгәртү
Әгәр десертны формага алып, туңдырсаң, «мартышки» ризыгы барлыкка киләчәк. Исемнең этимологиясе билгесез, әмма, мөгаен, ул совет чорында барлыкка килгән. Майлы структурасы һәм җиләк тәме аркасында, ризык Европа онлы әйберләре, мәсәлән, вафльләр һәм круассаннар белән яхшы ашала.[4]
Бу якут десертын әзерләү бик гади: майлы каймакны сөртелгән җиләк яки варенье салынган савытка салалар, аннары каймак күтәрелә башлаганчы катнашманы миксер яки махсус таяк белән болгаталар. Шуннан соң сыек десертны формаларга салып, ярты сәгатькә туңдыргычка җибәрәләр. «Мартышкилар»ны өстәлгә алар боз кебек каты булганда бирергә мөмкин.[4]
Искәрмәләр үзгәртү
- ↑ 1,0 1,1 1,2 [http://www.dd.omsk.ru/www/dom-druzhbi.nsf/015f210e781b068d46256b80003ab141/947d1ad154f3141f4625838b00238fe4/$FILE/ATT4JFFW/azbuka_natsionalnostey_rossiya.pdf ЯЗЫКОВАЯ СИТУАЦИЯ И РЕГИОНАЛЬНЫЕ ОСОБЕННОСТИ РУССКОГО ЯЗЫКА В РЕСПУБЛИКЕ САХА (ЯКУТИЯ)]. Slavica Helsingiensia. Instrumentarium of Linguistics Sociolinguistic Approaches to Non-Standard Russian, Helsinki, 2010 (2024-01-11).
- ↑ Проект «Азбука национальностей» для детей придуман и воплощён. Азбука национальностей / отв. ред. Д. В. Федосова, Э. В. Ларина. – М. : НФ «Международных интеграционных технологий», 2017. (2024-01-11).
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Блюда якутской национальной кухни. Керчэх. ГУК Архитектурно-этнографический музей «Тальцы» (2024-01-11).
- ↑ 4,0 4,1 4,2 Якутское мороженое и адыгская каша. Что едят по праздникам в разных регионах России. ООО «Сноб Медиа» (2024-01-11).