Габдрахман (Әлмәт районы)
Габдрахман — Татарстан Республикасының Әлмәт районындагы татар авылы. Зәй елгасы буенда урнашкан.
| Габдрахман | |
| Нигезләнү датасы | 1747 |
|---|---|
| Дәүләт |
 Россия |
| Нәрсәнең башкаласы | Габдрахман авыл җирлеге[d][1] |
| Административ-территориаль берәмлек | Габдрахман авыл җирлеге[d][1], Бөгелмә өязе, Әлмәт районы һәм Уфа провинциясе |
| Халык саны | 1687 (2016)[2] |
| Почта индексы | 423441 |
 | |
Географиясе үзгәртү
Әлмәт шәһәреннән 18 км көньяк-көнчыгыштарак урнашкан. Авыл аркылы Р239 автомобиль юлы уза[3].
Халык саны — 1715 кеше.
Тарих үзгәртү
Кама аръягының көньяк-көнчыгышындагы күпчелек авыллар кебек үк, Габдрахман авылы да XVIII йөзнең беренче яртысында барлыкка килгән. Авылга нигез салучы булып Надыр Уразмәтовның[4] туганы Габдрахман Бикмәтов (Бикмөхәммәтов) (1678-1748) санала. Икенче юрама буенча, авыл 1728 елда Самара ягындагы Гали авылы кешеләре тарафыннан нигезләнгән[5].
Габдрахман авылындагы мәчет беренче тапкыр 1749 елда телгә алына[6].
Җанисәпнең икенче (1747) ревизиясе буенча, авылда 36 җан ясаклы татар[7], ә өченче (1762 ел) ревизия материаллары буенча, 22 җан ясаклы татар яшәгән[8]. Алар старшина Йосыф Надыров командасына кергәннәр. Күпчелеге чыгышлары белән Казан өязеннән, Надыр Уразмәтов белән туган булып, Казан ханлыгы тарханнары токымыннан булганнар. Дүртенче (1782 ел) ревизия буенча, Габдрахман авылында 52 җан типтәр һәм 12 җан ясаклы татар теркәлгән[9]. Сигезенче (1834) ревизия буенча, 183 җан типтәр һәм 94 җан башкорт сословиясенә кергән ир-ат исәпләнә. 1859 елда Габдрахман авылында 817 җан ир-ат булган.
Алдагы җанисәп язмаларында авыл халкы үзен татар дип терки.
ХХ йөз башында авылда 2 мәчет, 2 мәктәп, 2 су тегермәне була; һәр чәршәмбе саен базар оештырыла[10].
Бу авылда Үзәк диния нәзарәтенең икенче мөфтие Габдессәлам бине Габдеррәхим бине Габдеррахман бине Мөхәммәд әл-Бөгелмәви әл-Габдери туган[11]
Мәдәният үзгәртү
Дин үзгәртү
- Ислам
Танылган шәхесләр үзгәртү
- Габдессәлам Габдерәхимов (1765-1840), Үзәк диния нәзарәтендә икенче мөфти.
- Афзал Таһиров (1890-1937), татар язучысы.
- Фазыл Туйкин — укытучылык иткән.
- Шәфәгать Тәхәветдинов, Татнефть берләшмәсе ген. директоры.
- Энҗе Мөэминова, шагыйрә. 1949—1974 елларда мәктәптә математика укыткан.
- Тукай Габдрахманов (1939), инженер.
Демография үзгәртү
| 1762[12] | 1782[12] | 1795[12] | 1859[12] | 1889[12] | 1897[12] | 1910[12] | 1920[12] | 1926[12] | 1938[12] |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 73 | ↗103 | ↗180 | ↗817 | ↗1311 | ↗1422 | ↗1851 | ↗2009 | ↘1838 | ↘1826 |
| 1949[12] | 1958[12] | 1970[12] | 1979[12] | 1989[12] | 2016[2] | ||||
| ↘1432 | ↗1656 | ↘1560 | ↘1547 | ↘1300 | ↗1687 |
Климат үзгәртү
| Тәүлек буена һаваның уртача температурасы | ||||||||||||
| Гый | Фев | Мар | Апр | Май | Июн | Июл | Авг | Сен | Окт | Ноя | Дек | Ел |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| -11 °C | -10.8 °C | -5.7 °C | 4.8 °C | 13.9 °C | 19 °C | 20.7 °C | 18.2 °C | 12.6 °C | 4.6 °C | -4.6 °C | -10.2 °C | 4.3 °C |
Климат уртача континенталь. Кёппен-Гейгер климатлар классификациясе буенча климатның коды: Dfb[13]. Уртача еллык һава температурасы 4.3 °C.[14]
Искәрмәләр үзгәртү
- ↑ 1,0 1,1 ОКТМО
- ↑ 2,0 2,1 http://www.gks.ru/free_doc/doc_2016/bul_dr/mun_obr2016.rar
- ↑ Татар энциклопедиясе: 6 томда /Баш мөхәррир М.Х.Хәсәнов, җав.мөхәррир Г.С.Сабирҗанов. Казан: "ТР ФАнең Татар энциклопедиясе институты" дәүләт учреждениясе, 2010. 2 т.: Г-Й. б.9.
- ↑ https://zen.yandex.ru/media/liliyagabdrafikova/kak-tatarin-iz-zakazania-upravlial-zakamem-ob-osnovatele-nadyrovskoi-volosti-pervom-neftianike-nadyre-urazmetove-5fbf5aab0b4af80149dc3ef6
- ↑ архив күчермәсе, archived from the original on 2020-10-19, retrieved 2021-01-20
- ↑ Татар энциклопедиясе: 6 томда /Баш мөхәррир М.Х.Хәсәнов, җав.мөхәррир Г.С.Сабирҗанов. Казан: "ТР ФАнең Татар энциклопедиясе институты" дәүләт учреждениясе, 2010. 2 т.: Г-Й. б.9.
- ↑ Татары Уфимского уезда (материалы переписей населения 1722-1782 гг.) / Р.Р.Исхаков. — Казань: Институт истории им. Ш.Марджани АН РТ, 2020. — С. 65. — 192 с. — ISBN 978-594981-351-5.
- ↑ Татары Уфимского уезда (материалы переписей населения 1722-1782 гг.) / Р.Р.Исхаков. — Казань: Институт истории им. Ш.Марджани АН РТ, 2020. — С. 79. — 192 с. — ISBN 978-594981-351-5.
- ↑ Татары Уфимского уезда (материалы переписей населения 1722-1782 гг.) / Р.Р.Исхаков. — Казань: Институт истории им. Ш.Марджани АН РТ, 2020. — С. 176, 128. — 192 с. — ISBN 978-594981-351-5.
- ↑ Татар энциклопедиясе: 6 томда /Баш мөхәррир М.Х.Хәсәнов, җав.мөхәррир Г.С.Сабирҗанов. Казан: "ТР ФАнең Татар энциклопедиясе институты" дәүләт учреждениясе, 2010. 2 т.: Г-Й. б.9.
- ↑ Ш.Б.Мәрҗани. Мөстәфадел-әхбар фи әхвали Казан вә Болгар (Казан һәм Болгар хәлләре турында файдаланылган хәбәрләр). Казан, Татар.кит.нәшр., 1989. б.214.
- ↑ 12,00 12,01 12,02 12,03 12,04 12,05 12,06 12,07 12,08 12,09 12,10 12,11 12,12 12,13 12,14 Татар энциклопедиясе — 2002.
- ↑ World Map of the Köppen-Geiger climate classification, Institute for Veterinary Public Health, University of Veterinary Medicine Vienna
- ↑ NASA Surface meteorology and Solar Energy Data Set, RETScreen International
Чыганаклар үзгәртү
- Татарская энциклопедия, Институт Татарской энциклопедии (ИТЭ) Академии наук РТ.