Wikipedia

Александр Липатов

Александр Тихонович Липатов (3 май 1926, Яңа Урень авылы, Сембер өлкәсе, ССРБ — 15 июль 2014, Йошкар-Ола, Мари Ил) — ССРБ һәм Россия фән эшлеклесе, галим-филолог, журналист, язучы, педагог, җәмәгать эшлеклесе, филология фәннәре докторы (1991), профессор (1993). Мари Ил Республикасының бөтен дәүләт вузларында: Н. К. Крупская исемендәге Мари дәүләт педагогия институты, Мари дәүләт университеты һәм Идел буе дәүләт технология университетында укыткан.

Александр Липатов
Туган 3 май 1926(1926-05-03)
Яңа Үрән, Тимирязевское сельское поселение[d], Сембер районы, СССР
Үлгән 15 июль 2014(2014-07-15) (88 яшь)
Йошкар-Ола, Россия
Ватандашлыгы  СССР
 Россия
Һөнәре галим
Эш бирүче Мари дәүләт педагогия университеты[d]
Катнашкан сугышлар/алышлар Алман-совет сугышы
Гыйльми дәрәҗә: филология фәннәре докторы[d]
Гыйльми исем: профессор

Биографиясе үзгәртү

Александр Тихонович Липатов 1926 елның 3 маенда Сембер өлкәсенең Яңа Урень авылында крестьян гаиләсендә туган. Әти-әнисе репрессияга эләгә һәм ул аны алты ел алар белән сөргендә була[1].

1943 елда фронтка китә, снайперлар мәктәбен тәмамлый, артиллерия гаскәрләрендә сугыша, 1-нче Беларус фронты командующие, Советлар Берлеге маршалы Г.К.Жуковның штабында хәрби корреспондент була.

Сугыштан соң Совет Армиясе сафында хезмәтен дәвам итә — 1957 елга кадәр кадр офицеры була[1].

1957—1962 елларда В.И.Ульянов-Ленин исемендәге Казан дәүләт университетының филология факультетында укый, аны иртә яхшы билгеләргә тәмамлый.

1969—1972 елларда читтән торып Казан дәүләт университетында аспирантурада укый, «Проблемы омонимия в семантике бесправных глаголов современного русского языка» темасына кандидатлык диссертациясе яклый.

1972 елда Йошкар-Олага күченә.

1973 елның августыннан Мари Республикасының югары система мәктәбендә эшли: өлкән укытучы, Мари дәүләт университеты доценты була.

1986 елдан Н.К.Крупская исемендәге Мари дәүләт педагогия институтында һәм шул ук вакытта Мари дәүләт техник университетында эшли (2012 елдан — Волга дәүләт технология университеты).

1990 елда «Семантические аспекты русской омонимии на разных языковых уровня» темасына докторлык диссертациясе яклый, ә 1993 елда аңа профессор исеме бирелә.

2014 елның 15 июлендә каты авырудан соң вафат була. Йошкар-Оланың Марковка зиратында җирләнә.

Гыйльми-педагогик эшмәкәрлеге үзгәртү

30 елдан артык А. К. Липатов Мари Ил Республикасында өч дәүләт югары уку йортларының югары белем бирү системасында фән белән шөгыльләнә. Бу вакыт эчендә берничә буын студентлар һәм аспирантларын тәрбияли, берничә филология фәннәре кандидаты әзерли, башлыча, Мари дәүләт университеты доценты, галим-телче С. А. Журавлевның гыйльми җитәкчесе була[2].

Төбәк, ватан һәм чит илдә чыгарылган 23 монография һәм 500-дән артык фәнни басма авторы.

Китапларының һәр берсе — — «За гранью слова — даль», «Основы риторики», «В злате кованное слово», «Прикосновение к тайне», «Легендарная Финноугория», «Семантическая радуга перифраза», «Мир аббревиатур сегодня» җөмһүрият тормошонда вакигалар була.

Гомуми тел гыйлеме, русистика, индоевропеистика, фин-угыр теле белеме, компаративистика, этимология теле һәм синергетика теле өлкәсендә танылган белгеч. Синонимия һәм аваздашлык, ике телле һәм күп телле, аббревиация, риторика, рус сленг проблемалары буенча дистәләгән фәнни эш яза.

Аны ораторлык сәнгате һәм сөйләм мәдәнияте остасы дип исәплиләр, моңа ул «За гранью слова — даль», «Основы риторики», «В злате кованные слово» китапларын багышлый.

Күп еллар «Вавиловские чтения», «Христианское просвещение и русская культура» фәнни җыентыкларны, шулай ук художестволы басмаларны әдәби мөхәррирли[3].

1976 елдан ССРБ журналистлар берлеге әгъзасы. Россия һәм җөмһүрият матбугатында чәчмә һәм шигъри җыентыкларга 60-тан артык кереш, аларга рецензияләр, күп санлы аналитик басма, мари язучылары иҗаты турында мәкаләләр һәм аларның әсәрләренә рецензияләр авторы. Мәсәлән, А. Крупняков, Л. Васильев, шагыйрь С. Вишневский, М. Майне, М. Казаков, Г. Матюковский, А. Сычев, В. Осипов-Ярч, И. Смоленцев, Г Калинкин, Н. Кожаев, А. Спиридонов, А. Подольский, В. Попов, А. Хобер, Ю. Цветкова, Л. Володин, Мамайкина, М, Н. Буденков, композитор Л. Сахаров турында мәкаләләр аның каләме астыннан чыккан[4]. Тәҗрибәле тәнкыйтьче А.Т.Липатов Мари Республикасының күп шагыйрь һәм прозаикларына тормышта юнәлеш биргән. Ул үзе дә шигырь язган. А. К. Липатов Мари театрының үсеше, шулай ук М.Шкетан исемендәге мари театры һәм Э.Салаев исемендәге опера һәм балет театры сәхнәләрендәге яңа постановкалар турында (Салаевның беренче мари операсы «Акпатыр», Р. Леоновның «Паяцы», Ш.Ф.Гуноның опералары, Легараның «Севильский цирюльник» Д. Россини, «Севильский цирюльник» оперетталары, А.Бердыевның «Жить хорошо» балеты, А. Лупповның «Лесная легенда» һәм «Прерванный праздник» башлангыч милли балеты, А. Эшпайның «Ангара», П.Чайковскийның «Аккош күле» һәм «Щелкунчик», В. Щербаның «Табачный капитан», А.Островскийның «Не было ни гроша...» М. Сторожеваяның «Требуется героиня», «Земной поклон» драмалары буенча спектаклләр, А. Эшенең «Любить воспрещаться» мюзиклы һ. б.), шулай ук килүче театрларның гастрольләре турында күп яза[4].

Үз вакытында билгеле күп кешеләр белән таныш булган: маршал Г. К. Жуков җитәкчелеге астында хезмәт иткән, Черчильнең телмәрен тыңлаган, шәхси КПСС Үзәк комитеты секретаре Л. И. Брежнев кабул итүендә булган, М. И. Калинин, К. Чуковский, П. Бажов, М. Зощенко, Л. Леонов белән аралашкан[3].

Гыйльми хезмәтләре үзгәртү

Дәреслек һәм уку әсбаплары[5]:

  • Мир аббревиатур сегодня. Новые лексико-семантические и грамматические тенденции в области совместительству: теоретические основы спецкурса; учебное пособие. Йошкар-Ола, 2007. — 136 с.
  • Основы риторики: книга для чтения. Учащимся старших классов школ, лицее, гимназий, колледжей. Йошкар-Ола, 1998. — 288 с.

Монография һәм монографияда бүлекләре, гыйльми хезмәтләр җыентыгы:

  • За гранью слова — даль. Йошкар-Ола, 1979. — 208 с.
  • Основы риторики: книга для чтения. Йошкар-Ола, 1998. — 288 с.
  • В злате кованые слово: этюды о тайнах, красоте, чиле и мудрости слова. Йошкар-Ола, 2002. — 256 с.
  • Прикосновение к лайне: предания старины глубокой. Йошкар-Ола, 2002. — 240 с.
  • Легендарная Финноугория: поиски изначальный прародина финно-угорской этноса. Йошкар-Ола, 2005. — 68 с.
  • Семантическая радуга перифраза: от Пушкина до Шолохова. Йошкар-Ола, 2006. — 224 с.
  • Мир аббревиатур сегодня: Новые лексико-семантические и грамматические тенденции в области совместительству. Теоретические основы спецкурса: учебное пособие. — Йошкар-Ола, 2007. — 136 с.
  • Региональный словарь русской субстратларны лексики: Йошкар-Ола. Җөмһүрият Сулица. — М.: Элфис, 2009. — 287 с. (в соавторстве с С.А.Журавлев).
  • О сленге замолвите слово: сленг в зеркале социолект: монография. — Йошкар-Ола: изд-во Марийско государственного университета, 2009. — 148 с.
  • Сленг как проблема социолект: монография М.: ЭЛФИС, 2010. -318 с.
  • Риторика нашего времени. Теория и тәҗрибә речевой коммуникации: монография. Йошкар-Ола: изд-во Марийско государственного университета, 2010. — 556 с.
  • Риторика в зеркале времени. М.: ЭЛФИС, 2011. — 383 с.
  • Слово, сытканны жизнью. Сказания о тайнах, красоте, чиле и мудрости слова. Йошкар-Ола: Марийское книжное издательство, 2011. — 272 с.
  • Взбудораженный тылсым слова и чувств: Текстови и изобразительно-выразительные средства художественной прозы Ильи Сугуче: монография. Ставрополь — Йошкар-Ола: Графа, 2011. — 180 с.
  • «Мы все говорим телеграф-языком...»: Мир аббревиатур вчера, сегодня, завтра: монография. Йошкар-Ола, 2011. — 204 с.
  • Мы все говорим телеграф-языком: мир совместительству и аббревиация вчера, сегодня, завтра. -Saarbrǘcken: LAP — Lambert Academic Publishing, 2012. — 196 с.
  • Свои слова у времени любого: сленг в системе социолект. — Saarbrǘcken: Palmarium Academic Publishing, 2012. — 176 с.
  • За гранью слова — даль. Москва: Букинист, 2010. — 212 с. [Букинистический издание].
  • Где ты, колыбель человечества? Поиски изначальный прародина индоевропейцы и финно-угров. Йошкар-Ола: изд-во Мар.гос.ун-та, 2012. -159 с.
  • Риторика нашего времени. Теория и тәҗрибә речевой коммуникации: монография. Saarbrǘcken: Palmarium Academic Publishing, 2012. — 476 c.
  • Семантическая радуга перифраза. Метафористик в русской поэзии и прозе XIX—XX веков: монография. Йошкар-Ола 2012. 236 с.

Иҗтимагый эшмәкәрлеге үзгәртү

  • Мари Ил Конституциясенең һәм «Мари Ил Республикасы телләре турында» законны әзерләүдә катнаша.
  • Дәүләт милли сәясәте концепциясен ашыру буенча хөкүмәт комиссиясенең, Мари Ил һәм Мари ил Хөкүмәте каршындагы Мари Ил дәүләт телләре буенча комиссиянең даими әгъзасы.
  • «Патриот» Җөмһүрият әдәби-нәфис берләшмәсен оештыручыларының берсе, «Әдәби ватандашлар форумы» ассоциациясе җитәкчесе. «Патриот» әдәби берләшмәсе эшләгән чорда 9 фәнни һәм нәфис-публицистик китап чыгарган, әдәби берләшмә әгъзаларының 20 җыентыгына кереш мәкаләләр язган.

Исеме, наградалары үзгәртү

Хәтер үзгәртү

  •  
    Филология фәннәре докторы, профессор Александр Тихонович Липатов яшәгән һәм эшләгән йортта мемориаль такта (Йошкар-Ола, Совет урамы, 105)
    2015 елның 25 маенда Йошкар-Олада Филолог көнендә Александр Тихонович яшәгән Совет урамы буенча 105-се йортта мемориаль тактаташ ачыла.
  • 2016 елның 25 апрелендә Мари Ил Республикасының К.Евсеев исемендәге Милли музеенда А.К.Липатовның 90 яшенә багышланган «Сүз рыцаре» дип аталган күргәзмә ачыла[7].
  • 2016 елның 27-28 апрелендә Мари дәүләт университеты базасында А.К.Липатовның 90 яшенә һәм университетның нигез салынуына 85 еллыгына багышланган «Белем. Сүз. Мәдәният» Төбәк -ара фәнни конференциясе уза[8].

Искәрмәләр үзгәртү

  1. ↑ 1,0 1,1 Писатели МЭ, 2008
  2. ↑ Журавлёв Сергей Александрович. Марийская история в лицах (04.02.2017).
  3. ↑ 3,0 3,1 Липатова М. А. .
  4. ↑ 4,0 4,1 Липатов А. Т. . — ISBN 978-5-906949-06-6.
  5. ↑ Липатов Александр Тихонович. Марийский государственный университет. әлеге чыганактан 2017-02-28 архивланды. 2017-02-28 тикшерелгән.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 Липатов Александр Тихонович :: Память народа.pamyat-naroda.ru.Дата обращения: 9 июля 2021.
  7. ↑ Открытие выставки «Рыцарь слова» к 90-летию со дня рождения профессора А. Т. Липатова (28 апреля 2016 года). әлеге чыганактан 2017-03-01 архивланды. 2021-09-24 тикшерелгән.
  8. ↑ Межрегиональная научная конференция «Знание. Слово. Культура», посвящённая 90-летию со дня рождения профессора А. Т. Липатова (5 мая 2016 года). әлеге чыганактан 2017-03-01 архивланды. 2021-09-15 тикшерелгән.

Әдәбият үзгәртү

  • Липатов Александр Тихонович // Кто есть кто в сулица / Авт.-сост. В. А. Мочаев. — Йошкар-Ола: Марийский биографический центр, 2002. — С. 321. — 2000 экз. — ISBN 5-87898-197-1.
  • Липатов, Александр Тихонович // Марийская биографические энциклопедия / Авт.-сост. В. А. Мочаев. — Йошкар-Ола: Марийский биографический центр, 2007. — С. 215. — 2032 экз. — ISBN 5-87898-357-0.
  • Липатов Александр Тихонович: биобиблиогр. указы. / Научная библиотека им. Р. А. Паново МарГУ: сост. М. Г. Михеева, К. З. Паламарчук; науч. ред. В. В. Зыкин. — Йошкар-Ола, 2009. — 92 с. — (Материалы к биобиблиографик ученых МарГУ. Вып. 31).
  • Александр Липатов // Писатели сулица: биобиблиографический справочник / Сост. А. Васинкин, В. Абукаев и др. — Йошкар-Ола: Марийское книжное издательство, 2008. — С. 374-375. — 752 с. — 3000 экз. — ISBN 978-5-7590-0966-5.
  • Айплатов Г. Н., Мочаев В. А. Липатов Александр Тихонович // Марийская биографические энциклопедия / Авт.-сост. В. А. Мочаев. — 2-е изд. — Йошкар-Ола: Марийский биографический центр, 2017. — С. 255. — 606 с. — 1500 экз. — ISBN 978-5-905314-35-3.

Сылтамалар үзгәртү

Чыганак — https://tt.wikipedia.org/w/index.php?title=Александр_Липатов&oldid=3538298