Wikipedia

Абай исемендәге Казакъ милли педагогика университеты


Абай исемендәге Казакъ милли педагогика университеты (КазМПУ) - Казакъстан Республикасының югары уку йорты.

Абай исемендәге Казакъ милли педагогика университеты
Халыкара исем
 Abai University
Элеккеге исем
 ҚазПИ, АМУ
Эшләү еллары 1928
Студентлар 25,000
Урынлашу Алма-Ата,  Казакъстан
Сайт abaiuniversity.edu.kz

Тарихы үзгәртү

1928 елның 1 сентябрендә Казакъ дәүләт университеты дип аталган беренче казакъ югары уку йорты буларак ачыла.[1].

Анда өч бүлектән торган бер генә педагогика факультеты була (бүлекләр: физика-математика; табигать белеме; лингвистика-педагогика). Өч факультетны яңача төзү планлаштырыла: педагогика, авыл хуҗалыгы, медицина. Алар үз эшчәнлекләрен 1932-33 уку елында башларга тиеш булалар. Халык мәгарифен интенсив үстерү өчен яңа ачылган югары уку йортын аерым педагогия институты буларак камилләштерергә кирәк була.

Шуңа күрә 1930 елда университет Казакъ дәүләт педагогия институты (КазПИ) итеп үзгәртелә, ә 1935 елда аңа Абайисеме бирелә. КазПИ элеккеге Верный исемендәге хатын-кызлар гимназиясенең бер катлы бинасында урнаша. Укучылар өчен махсус 5 айлык курслар эшли башлый, шулай ук педагогика техникумы, педагогика училищесы һәм эшчеләр өчен факультет ачыла.

Югарыда күрсәтелгән уку урыннарына еш кына балалар йортларында тәрбияләнүчеләр, ятимнәр, арендаторлар һәм урта крестьяннар һәм хезмәткәрләр балалары кабул ителә. 1928 елда уку йортларындагы урыннарны төбәкләргә бүлү уза. Институтка кабул итү ике өлештән тора: сентябрь һәм октябрь айларында. Нәтиҗәдә 124 кеше кабул ителә, шуларның 28се хатын-кызлар. Студентлар составы күпмилләтле була. Алар арасында Казакълар 76, руслар 42, башка милләт вәкилләре 6 кеше булган. Студентларның 75% стипендияләр белән тәэмин ителгән.

Мохтаҗларга тулай торакта урын бирелгән. Студентларны түбәннән әзерләү белән бәйле рәвештә, ул гомуми фәнни дисциплиналар: рус теле, казакъ теле, математика, физика буенча өстәмә дәресләр үткәрә. 1 курста 9 укытучы укыта, шуларның өчесе профессорлар, биш доцент һәм бер ассистент. Институт халык арасында фәнни-агарту эше алып бара. КазПИ каршында 190 тыңлаучы белән якшәмбе институты оештырыла. Укытучылар эшчеләргә лекцияләр укыйлар, фәнни докладлар белән чыгыш ясыйлар, институт каршында грамотасызлыкны бетерү максатыннан мәктәп ачыла. Шәһәрлеләр арасында еш кына тематик кичәләр, дискуссияләр, конференцияләр һәм башка мәдәни-агарту чаралары уздырыла.

Ул вакытта КазПИның мөһим проблемаларының берсе һөнәри-махсуслаштырылган фәнни-педагогик кадрларны комплектлау була. Бу мәсьәлә ике ысул белән хәл ителә: белгечләрнең яртысы Үзәк югары уку йортларына чакырыла, ә калганнары җирле кадрлардан әзерләнә. Институтның барлыкка килүенә һәм үсешенә тугандаш республикаларның күп кенә уку йортлары, аерым алганда Мәскәү һәм Ленинград шәһәренең югары уку йортлары зур өлеш кертә. Алар үзләренең китапханәләре һәм кабинетлар өчен җиһазлары белән уртаклашалар. Ул елларда КазПИга танылган галимнәр эшкә килә, мәсәлән: әдәбият белгече Н.Фатов, математик Б. Кругляк, физик В. Литвинов, биолог С. Логинов, эмбриолог А. Захваткин һ. б. Институтта казакъ халкының күренекле вәкилләре Ораз Җандосов, Сәкен Сәйфуллин, Баймен Алманов, Әхмәт Байтурсынулы, Халел Досмөхәммәдов, Ильяс Кабылов, Темирбәк Җургенов һәм башкалар эшли.

Сугыш елларына кадәрге вакыт югары уку йорты эшчәнлеге һәм үсеше өчен мөһим этап була. Институтта әзерләнгән укытучылар саны арта, кадрлар әзерләү сыйфаты яхшыра, студентларны тәрбияләү һәм укыту традицияләре формалаша. Институт фәнни фикер үзәкләренең берсе булып чыга. Биредә Казакъстан тарихы, Казакъ теле һәм әдәбияты үсеше мәсьәләләре карала, табигый фәннәр өлкәсендә беренче тикшеренү эшләре башлана.

Бөек Ватан сугышы еллары Институт өчен җиңел булмаган. Сугыш елларындагы авырлыкларга карамастан, студентлар тырышып укыйлар. Күп кенә уку дисциплиналары буенча фәнни һәм методик укыту дәрәҗәсе күтәрелә, моның өчен сәбәп булып СССРның төрле шәһәрләреннән чакырылган галимнәр тора, алар сугыш белән бәйле рәвештә Алма-Атага күчерелә. Алар арасында академиклар И. Мещанинов, В. Чернышев, В. Фесенко, профессорлар А.Глаголов, М. Рубинштейн, И. Палунск, Р. Фридман һ. б. булган. Сугыш елларындагы батырлыклары өчен Институттан унга якын укытучы, хезмәткәр, студентлар Советлар Союзы Герое исеменә лаек булган: Мәлик Габдуллин, Лесбек Жолдасов, Канаш Камзин, Рәхимҗан Токтаев, Әхмәдияр Хөсәенов, Саду Шакирим.

Сугыш елларыннан соң КазПИ эшчәнлегенең барлык өлкәләре үзгәрешләр кичерә, алар Казакъстан икътисады һәм мәдәнияте үсешенең яңа чорының билгеле максатлары белән бәйле булалар. Моңа ярашлы рәвештә уку-тәрбия эшчәнлегенең ысуллары һәм шәхесләре, фәнни проблемалар һәм институт структурасы билгеләнә. Профессор-укытучылар составының максаты булып сайланган белгечлекләр буенча тирән фәнни белемнәрне үзләштерү, профессор-укытучылар һөнәренә мәхәббәт формалаштыру тора.

Мәктәптә профессиональ укытучыларга ихтыяҗ арту сәбәпле, институтка студентлар җыю киңәйтелә. Әгәр сугыштан соңгы 1946 елда 1 курсның көндезге бүлегенә 362 студент кабул ителгән булса, 1956 елда аларның саны 567гә арта. Проблеманы хәл итү өчен университет белгечләр әзерләүне халыкара стандартларга туры китерә.

Югары уку йорты 1993/94 уку елыннан күп дәрәҗәле кадрлар әзерләү системасы буенча, ике этаплы белем бирүнең 4+2 моделенә корыла. Бакалавр дәрәҗәсен алуга әзерлек 4 ел, киләчәктә аспирантурага керү максатыннан магистр исемен алу 2 ел әзерлек таләп итә. Шулай ук белгечләр әзерләү структурасы яңадан карала. Соңгы елларда яңа белгечлекләр ачыла: банк эше, салым салу, маркетинг һәм сәүдә, көнчыгышны өйрәнү, карәп теле, скульптура, информатика һәм инглиз теле, биология психология, халыкара туризм, халыкара хокук, психология. Факультетлар һәм кафедралар да структур үзгәрешләр кичерә.

Ике факультет: халыкара мөнәсәбәтләр һәм финанс-икътисад факультетлары булдырыла. Уку процессын тәэмин итү өчен яңа белгечлекләр буенча кирәкле кафедралар төзелә. Университет үсешенең кыскача тарихы: 1 сентябрь 1928 елгы Алматы шәһәрендә Казакъ дәүләт университеты эшли башлый. 1930 елда Казакъ дәүләт университеты Казах дәүләт педагогия институты (КазПИ) итеп үзгәртелә.

1935 елда Казакъ дәүләт педагогика институтына Бөек казакъ мәгърифәтчесе Абай исеме бирелә. 1990 елда Абай исемендәге Казакъ дәүләт педагогика институты Абай исемендәге Казакъ дәүләт педагогия университеты дип үзгәртелә. 1992 елның 24 ноябрендә КР Министрлар Кабинеты карары белән Абай исемендәге Алма-Ата дәүләт университеты дип үзгәртелә. 1993 елда 4+2 ике этаплы белем бирү моделе буенча кадрлар әзерләү системасына күчә.1996 елда Казакъстанда ТАСИС юнәлеше буенча уку һәм фәнни эшчәнлекнең халыкара аудиты уңышлы башкарыла. 1998 елда билгеләнгән график буенча, Абай исемендәге АлМУ Дәүләт аттестациясен уңышлы уза.

2000 елның августында Абай исемендәге АлМУ КР Хөкүмәте карары белән "Абай исемендәге Алматы университеты" ябык акционерлык җәмгыяте итеп үзгәртелә. 2001 елда дәүләт аккредитациясен, 2003 елда дәүләт аттестациясен уңышлы уза. 2003 елның декабрендә КР Хөкүмәте карары белән "Абай исемендәге Алма Ата университеты" ябык акционерлык җәмгыяте хуҗалык алып бару хокукындагы "Абай исемендәге Казакъ милли педагогия университеты" Республика дәүләт предприятиесе итеп үзгәртелә.

2005 елда МС ИСО 9001:2000 халыкара университетлар сыйфаты менеджменты системасының (СМК) сыйфат өлкәсендәге халыкара стандартларга тышкы сертификация аудиты белән туры килүе билгеләнә, моның турында IQNet халыкара сертификаты һәм Рус Регистр сертификаты (теркәү номеры RU05.334.026) 2005 елның 10 ноябрендә шаһитлык бирә. 2006 елда КР Мәгариф министрлыгы үткәргән кредит системасы буенча эксперименталь база булып тора. КазМПУ Казахстанның иң эре югары уку йортларының берсе. Югары уку йортында иң яхшы белем бирү системасы формалаштырылган һәм гамәлгә ашырыла.

Ректорлар үзгәртү

Университет ачылганнан бирле берничә ректор булган:

  • Аспандияров Санҗар Жапар улы (медицина)

1928-1931 еллар

1931 - 1934 еллар

  • Сакаев Ш

1934 - 1935 еллар

  • Бекжанов Шаихислам

1935 - 1937 еллар

  • Толыбеков Сергали Еспембет улы (икътисад)

1937 -1941, 1946 - 1950, 1963 - 1974 еллар

  • Әдилгәрәев Халел Мөхамеджан улы (тарих)

1941 - 1942 еллар

  • Ахмеди Ыскак улы Ыскаков (казакъ филологиясе)

1942 - 1946 еллар

  • Закарин Аскар (математика)

1950 - 1953 еллар

  • Мәлик Габдуллин (казакъ филологиясе)

1953 - 1963 еллар

  • Юнысбек Жұмабеков (тарих)

1974 - 1980 еллар

1980 - 1987 еллар

1987 - 2008 еллар

Хәзерге ректоры үзгәртү

Билялов Дархан Нурланович

Проректорлар үзгәртү

  • Абай исемендәге КазМПУның беренче Ермаганбетов Мөбарәк Ермаганбет улы
  • Уку эше буенча Проректор Кулсариева Актолкын Турлыхановна
  • Фәнни эшләр буенча проректор Косов Владимир Николаевич
  • Халыкара элемтәләр буенча проректор Медеуова Дана Темиртаевна
  • Тәрбия эше буенча проректор Ишпекбаев Жанатбек Ешенкожаевич
  • Икътисад һәм җитештерү мәсьәләләре буенча проректор Кулжабаев Бауржан Җамалбәк улы
  • Аппарат җитәкчесе Сманов Бәхтияр Өрисбай улы

Факультетлар үзгәртү

Хәзерге вакытта Абай исемендәге Казакъ милли педагогика университеты составына 10 факультет һәм 1 институт керә:

Университет кафедралары үзгәртү

  • Дәүләт теле кафедрасы
  • Философия һәм фәннәр методологиясе кафедрасы
  • Педагогика кафедрасы
  • Милли тәрбия кафедрасы
  • Академик С. Т. Садыков Исемендәге Казахстан тарихы кафедрасы
  • Чит телләр кафедрасы
  • Хәрби кафедра

Белгечләр әзерләү 54 белгечлек буенча 60 кафедрада алып барыла.

Университетта көндезге, кичке, читтән торып һәм дистанцион уку формаларында 25 меңнән артык студент белем ала. Шулай ук югары уку йортына әзерлек факультеты бар (1,5 мең тыңлаучы белем ала). КазМПУ Аурупа университетлар берлегенә (Magna Charta Universitatum) кушыла. Magna Charta килешүе катнашучының фән һәм мәгариф өлкәсендә халыкара стандартларга җавап бирүче университетлар һәм дөньяның әйдәп баручы белем бирү һәм фәнни үзәкләре санына керүен аңлата.

Китапханә үзгәртү

Университетның фәнни китапханәсе 1928 елда ачыла. Китапханә оешкан вакытта аның фондында 40 000 гә якын китап булган. Ул Верный гимназиясе китапханәсе һәм шәхси коллекцияләрдән җыелган китаплардан тора. Китапханәдә 1 китапханәче эшли торган була. Хәзерге вакытта китапханә республиканың югары уку йортларының иң эре фәнни китапханәләренең берсенә әверелде. Хәзерге вакытта китапханә 1нче категориягә ия. Китапханә фондында 2 520 722 данә китап бар. Китап фонды фәннең төрле өлкәләреннән әдәбиятка бай. Китапханә фондларында шулай ук XVIII-XX гасырларда белемнең төрле өлкәләре буенча басылган сирәк китаплар бар. Абай исемендәге Казакъ милли педагогия университеты китапханәсе мәгариф һәм фән министрының 1997 елның 31 гыйнварындагы 33 номерлы боерыгы буенча Алма-Ата шәһәре һәм Алма-Ата өлкәсе югары һәм урта уку йортлары китапханәләре өчен уку-методик үзәге булып тора. Китапханә Казакъстан Республикасы югары уку йортлары ассоциациясе әгъзасы булып тора.

Матди-техник база үзгәртү

Китапханәдә 56 компьютер бар. Алар барысы да заманча лицензияле Windows XP операцион системасы, офис һәм антивирус программасы белән җиһазландырылган.

Офис техникасының гомуми саны: 9 принтер, 4 сканер, 2 ксерокс. 56 компьютерның 45е студентларның мөстәкыйль эшләве өчен билгеләнгән. Өстәмә электрон ресурслар залы бар. Барлык компьютерлар да Интернет челтәренә тоташтырылган һәм 2 өстәмә локаль системага ия. Беренче система китапханә бүлекләренең автоматлаштырылган эш урыннарын берләштерә, ә икенчесе Электрон ресурслар залына тоташтырылган. Хәзерге вакытта китапханә автоматлаштырылган программа буенча эшли. Укучыларга хезмәт күрсәтүнең нәтиҗәлелеген арттыру максатыннан яңа ИРБИС проекты кулланыла.

Көндәлек хезмәт үзгәртү

Укучыларга хезмәт күрсәтү өчен китапханәдә өч абонемент, 12 уку залы ачылган. Китапханә бүлекчәсенең уку залында диссертацияләр һәм авторефератлар фонды бар. Аларны аспирантлар, чыгарылыш студентлары, абитуриентлар куллана.

Электрон зал ачыкмы-юкмы икәнлегенә карап, укучылар бу залда электрон нәшриятлар кулланалар, бу залда башка дәреслекләр һәм уку әсбапларын да табарга мөмкин. Китапханәдә Юрист электрон-хокукый системасы эшли, ул үз эченә законнарны, карарларны, министр боерыкларын, кагыйдәләрне һәм башка күп нәрсәне ала. Бу залда укучылар өчен махсус шартлар тудырылган. Яңа ИРБИС программасы буенча укучыларга хезмәт күрсәтү бүлеге китаплар бирү модулен гамәлгә ашыра. Китапханә, университет кафедралары белән тыгыз элемтәдә булып, заказлар ала һәм даими рәвештә эзләүдә тора. Белешмә-библиография бүлегенең хезмәтләре аеруча күренекле. Алар уку залына кергән яңа әдәбият күргәзмәсен оештыралар, укучыларга юнәлеш бирәләр, әдәбият исемлеген яңарталар. Студентлар өчен белешмә-библиография дәресләре, шулай ук диплом эшен башкаруга белешмә-библиография һәм мәгълүмати җитәкчелек үткәрелә. Китапханә хезмәткәрләре университетның уку һәм фәнни процессын тәэмин итүдә генә катнашып калмыйча, студентлар арасында мәдәни-массакүләм эш тә алып баралар. Аерым алганда, конференцияләр, факультетлар белән берлектә шагыйрьләр һәм язучылар белән очрашулар һәм күргәзмәләр оештырыла.

Бүлекчәләр үзгәртү

Китапханәдә 7 бүлекчә бар:

1. Хезмәт күрсәтү бүлеге

  • Барлык факультетлар өчен гомуми абонемент
  • 1 курс студентлары өчен абонемент
  • 1) физика-математика факультетының уку залы
  • 2) география-экология факультетының уку залы
  • 3) юридик факультетның уку залы
  • 4) тарих факультетының уку залы
  • 5) психология-педагогия һәм филология факультетларының уку заллары
  • 6) сәнгать-сәнгать факультетының уку залы
  • 7) финанс-икътисад факультетының уку залы
  • 8) халыкара мөнәсәбәтләр факультетының уку залы
  • 9) казакъ филологиясе факультетының уку залы
  • 10) электрон ресурслар залы
  • 11) тулай торактагы 2 уку залы

2. Әдәбиятны комплектлау бүлеге

3. Әдәбиятны фәнни эшкәртү һәм каталоглаштыру бүлеге 4. Китап фондын саклау бүлеге

5. Белешмә-библиография һәм мәгълүмат бүлеге

6. Китапханә процессын автоматлаштыру һәм компьютерлаштыру бүлеге

7. Табигать-география факультетындагы филиал

Электрон каталог үзгәртү

Китапханәнең электрон каталогында 15 мең язма урнашкан. Ул 1997 елдан бирле гамәлдә.

Сайтка сылтама үзгәртү

http://www.kaznpu.kz/kz/?lnk=jhj

Искәрмәләр үзгәртү

  1. ↑ Қазақ телевизиясы. Энциоклопедия. – Алматы: Қазақпарат, 2009, 1-T. ISBN 978-601-03-0070-5.
Чыганак — https://tt.wikipedia.org/w/index.php?title=Абай_исемендәге_Казакъ_милли_педагогика_университеты&oldid=4149051